aba : préntah, pakon, dhawuh;
ngabani : mréntah kanthi swara.
abab : hawa saka cangkem;
mung abab thok : mung swara thok, ora cucul dhuwit.
abad : jaman sing suwéné satus taun.
abadi : lana, langgeng, lestari.
abah : abah-abah prabot, piranti;
abah-abah tenun : prabot kanggo nenun;
jarané diabah-abahi : di tropi lapak lan kendhali; lan sak panunggalané;
ora dadi abahan : ora kanggo gawé;
abang : laka, lak, jingga, abrit;
mung di enggo abang-abang lambé : tembung sing manis mung samudana;
ngabangaké kuping : marakaké nesu;
ngabang bironi : bingung anggoné golék butuh;
rainé abang dluwang : rainé pucet banget;
jajabang mawinga-winga : nesu banget.
abar : aber, ngabar, suda;
jagoné diabar : jagoné dikabrukaké;
jagoné abar-abaran : kabruk-kabrukan.
abdi : réncang, réwang, batur;
abdi dalem : baturing ratu, adalem, kawula, aku, kula,
aben : adu, ngedu;
aben-abenan : adon-adon.
abiyasa : manuh, lumrah;
begawan abiyasa : pendhito ing wukir retawu, bapaké prabu pandhu, éyangé para pandhawa.
abikara : priyayi, priyantun.
abilasa : hawa nepsu, kamurkan;
jagal abilawa : jenengé werkudara nalika ngéngér ing wiratha.
abimana : umuk, kumingsun.
abimantrana : berkah, donga, pangéstu,
abinawa : anyar, énggal, enom, nggumunaké.
abipraya : rukun, sayuk, rujuk, niyat, sedya;
saabipraya : sayuk rukun, saéka kapti.
abirama : éndah, ayu, bagus.
abivada : pakurmatan, pangaji-aji;
kaabiwada : dikurmati, diaji-aji.
abu : bapa, bapak, rama, yayah, sudarma.
abuh : péranganing awak mundhak dadi gedhé amarga lara.
abuk : ngabuk, ndhaku, ngepek, nggabrul.
abul : diabul-abul, di udhal-udhal, disebar, diwratakaké.
abur : mabur, ngambah ing awang-awang;
diaburaké : diculaké supaya mabur;
bangsaning abur-aburan : bangsané manuk.
abon : daging disuwir-suwir, dibumboni terus digorèng;
abon-abon : sarat, ubarampé, sarana;
abon : tukang nglinting rokok.
abor : kopyor
abra : sumorot mawa cahya, padhang.
abrag : bekakas, barang.
acak : anyak, wiwit, lekas.
acala : ancala, ardi, aldaka, arga, giri, arditi, parwata, prabata, méru, wukir, redi, gunung.
acara : kalakuan, watak;
diacarani; dibagèkaké klawan hormat.
aci : pathi.
aclum : rainé katon pucet.
acung : ngacung : awèh sasmito sarana ngangkat tangan tengen kanthi drijiné panuduh dicongataké;
acung-acung : nenuduhaké;
diacungi jempol : oléh pangalembana.
ada : panemu, réka;
ada-ada : wiwit nindakaké apa-apa sing mauné durung ana;
sugih ada : sugih panemu, sugih réka;
lagi adané larang pangan : lagi mangsané larang pangan;
diadani : diwiwiti nindakaké ada-ada;
adaini : bayu gedhe;
ngetokaké adaini : tumandang kanthi mempeng.
adama : asor, nistha, papa.
adang : ngukus, ngliwet nganggo dandang.
adangiyah : adawiyah, pandonga, pamuji utawa pakurmatan ing bebukaning layang.
adara : pangaji-aji, pakurmatan.
adas : thethukulan wohé digawé jamu lan lenga;
sembur-sembur adas : siram-siram bayem : awit pandongané, wong akèh muga-muga bisa kasembadan.
adat : tata kang wis kalumrah wiwit biyèn mula adaté : adat sabené, lumrahé, kaya kang wis tumindak;
owah adaté : édan.
adèn-adèn : dandanan kang digawé sarwa apik;
diadèn-adèni : diaji-aji banget, digematèni, banget.
adeg : kahanan apa-apa sing jejer jejeg;
adeg-adeg : cagak loro kanggo uwat-uwat, tandha lekasan kanggo nulis nganggo aksara jawa, bebaku, pokok;
adeg-adeging urip : piandelé urip;
diadegaké : ditata ngadeg, dianakaké tumrap pakumpulan, dijumenengaké, ditetepaké, diangkat;
adeg-adegan : mung kanthi ngadeg, jumenengan, tetepan dadi.
adhag : ngadhag-adhag : turu mlumah, negenthak-enthak ora ketutupan.
adhah : wadhah, diadhahi : diwadhahi.
adhakan : gampang ketemuné, gampang golèk-golèkané;
adhakané : lumrahé.
adhang : ngadhang : ngendheg ing dalan;
adhang-adhang : nunggu mbok menawa liwat;
adhang-adhang tetesing embun : njagakaké barang mung sak olèhé.
adhèhan : adhèyan : jaran mlaku nyirik-nyirik;
diadhèhaké : dilakokaké nyirik.
adhèk : adhik, adhi, rayi, antèn.
adhèng : mari sedhih, mari susah, mari lara.
adhem : asrep, anyep, sarèh, kurang sethithik;
diadhemaké : digawé luwih adhem;
atiné diadhemaké : dilelipur atiné, diarem-aremi;
kahanan wis adhem : pulih tentrem sakuwisé ana gègèran;
sega adhem-adheman : sega tumpeng lawuhé kuluban.
adhep : arep ;
madhep : marep, majeng;
adhep-adhepan : arep-arepan, ajeng-ajengan;
adu adhep : adu arep, aben ajeng.
adhi : antèn, adhik, rayi, sedulur enom.
adhuk : campur adhuk : campur bawur.
adhul : diadhul-adhul : diabul-abul, diudhal-udhal.
adhum : édhum, éyub.
adhong : piranti kanggo golek iwak ing kali.
adi : linuwih, becik, apik, linangkung, utama, diadèkaké : dibecikaké;
adibusana : sandhangan kang apik;
ngadi busana : dandan, macak;
adigang, adigung, adiguna : ngendelaké kadigdayané, kaluhurané lan kapinterané;
adilaga : paprangan, payudan, pabaratan;
adipati : ratu, raja, narèndra, narpati, narapati, naradipa, narpa, katong, aji, narèswara, nata, pamasa, paramèswara, sribupati;
aditya : raditya, arka, surya, aruna, bagaskara, bagaspati, baskara, diwangkara, pratanggapati, radité, rawi;
adiwignya : pinter banget, limpat, waskita.
adnyana : pangerti, akal, budi.
adoh : tebih;
adoh ing panggawé ala :ora dialani liyan;
adoh ing payendhu : ora disendhuing liyan;
pasedulurané wis adoh : bra raket.
adol : sadé, dodol, mandé;
adol ayu (bagus) : mamèraké ayuné (bagusé) supaya disenengi;
adol awèh tuku arep : tembungé bakul yèn dagangané ora larang;
adol gawé : ngatonaké panggawéané supaya diarani sregep;
adol gedhung : umuk/kumingsun;
adol umuk : seneng sesongaran;
kulak warta adol prungon : ngrungok-ngrungokaké kabar.
ados : woh sing bungker.
adu : aben, gathuk, tepung, narungaké;
adu tritis : tepung tritis;
adu geger : gathuk gegeré;
adu arep : adhep-adhepan, arep-arepan, aben ajeng;
adu mancung : adu pojoking pekarangan;
adu rasa : adu semu : padha déné pasang semu;
adu sungut : padha déné pasang ulat;
diadon-adoni : dijantoni, dibumboni.
adul-adul : wadul, pradul, para wadul.
adus : siram;
adus grujug : adus kanthi banyu saka ing timba digrujukaké awak sakojur;
adus wuwung : adus kanthi nyidhuk banyu kolah disiramaké awak sakojur;
adus kringet : anggoné nyambut gawé kanthi rekasa;
adus luh : nangis nggriyeng;
adus getih : awaké tatu lan gubras getih.
aèng : anèh, élok, nylenèh.
aèr : banyu, wé, tirta, hèr, jala, ranu, warih, tuban, udaka.
aès : diaèsi : dipaèsi, didandani, dipacak.
agak : diagagi : diagar-agari, diacungi.
agal : kasar.
agama : agami : keklumpukaning tata carané panembah lan piwulang kautaman.
agar : ngagar : gawé geni kanthi nggosokaké kayu karo kayu;
ngagar metu kawul : nggegasah ora dipaèlu;
kayu agaran : kayu sing kanggo ngagar.
agé : énggal, rikat, cepet, agya, aglis.
agel : serating papah nipah (gebang).
ager-ager : tetuwuhan segara kang digawé gudir.
aglar : gelar, ditata gumelar.
agni : geni, latu, brama, api, apyu, dahana, pawaka, mertyu, utawaka.
agnya : pakon.
agnyana : akal, pangerti.
aguk : anggak, gumedhé.
agul-agul : gegedhuk, andel-andel.
agung : gedhé, luhur, akèh banyuné.
agop : ora kendhat, ora lowong, tanpa lèrèn.
agor : swara gedhé semu erak;
ngagor-agori : bocah lanang swarané wiwit maleh gedhé.
agra : pucuk, pucak.
agreng : alas agreng : alas gedhé.
agring : gering, lara, sakit, gerah.
agrong : jurang agrong : jurang jero.
agru : diagru-agru : dirusuhi, diganggu.
ahengkara : angkara, kamurkan, srakah.
ahli : wong kang pinter (putus) salah sijining kawruh.
aib : gaib, winadi, ora kasat mata.
ail : kesel anggoné cangkem.
aja : sampun, ora kena;
aja pisan-pisan : ora kena babar pisan;
diajani : diojok-ojoki.
ajag : asu ajag : asu lasan;
diajagi : diselani tanduran liya, tumpang sari.
ajak : ajak-ajak : ngajak, akon melu.
ajal : ngajal; mati, pejah, seda, lampus, léna, antaka, ngemasi, lalis layon, gugur, palastra, praléna, pancal donya, murud, pralaya, laya;
ajalulihan : ajal mulihan : mulih marang asalé.
ajang : piring, wadhah sega yèn pinuju mangan;
lagi ajang-ajangan : lagi dhahar;
ajang ing perang : paprangan, payudan, pabaratan, rananggana;
ajang ing patemon : papan ing patemon;
tunggal ajang : tunggal pegawéyan.
ajar : sinau, gladhèn, nggegulang;
diajari : diwulang, disinaoni, diwuruki;
diajar : dipilara, dipun pisakit;
kurang ajar : murang tata clunthangan.
ajat : kajat, kekarepan, kabutuhan.
ajer : cuwèr, luluh, ajur ;
ajèr ulaté : sumeh, sumringah.
ajeg : tetep ora owah, lestari;
diajegaké : digawé ajeg;
ajeg-ajegan : arep-arepan, adhep-adhepan.
aji : rega, donga (rapal), sing bisa duwé kaluwihan (daya);
beras seberuk ajiné pira : rega;
aji lembu sekilan : rapal sing duwe kaluwihan (daya);
diaji-aji : disuhun-suhun, dikurmati banget.
aju : laju, enggal;
aju : ajeng, maju : majeng.
ajum : diajum : dirimuk, diglembuk, diejum.
ajung : pembantu, rèh-rèhan, sor-soran.
ajur : mumur, remuk, rusak babar pisan.
ajrih : wedi;
ajrih ing getih : jirih.
akal : pikiran, nalar, reka, daya;
akal koja : pinter ngapusi;
akal bakal : cikal bakal;
akalpa : rerenggan, pasrén.
akas : pera (tumraping sega) : cukat, trampil, trengginas (tumraping tandang gawé).
akasa : awang-awang, langit, dirgantara, madya gantang, akasa, tawang, jumantara.
akérat : jaman kalanggengan, loka baka, tepet suci.
akik : watu mawa warna.
aking : garing;
awaké kuru aking : kuru banget.
akil balèg : diwasa.
akrab : krabat, kulawarga, sanak sedulur, rumaket.
akral : kiyeng, rosa, santosa.
akram : gumebyar, sumorot, sumunar.
aksa : akyan, nétra, nétya, soca, aksi, pandulu; pandeleng, mripat, mata.
aksama : pangapura, pangapunten, aksami.
ala : awon, èlèk;
ala duluné : ora pantes dideleng liyan;
ala nganggur : timbang nganggur.
alad-alad : pacalang, kongkonan, utusan, duta;
dialad-alad : dikandhani (diwènèhi weruh) sadurungé;
ngalad-alad : murub mubyar-mubyar.
alam : jagat, donya, mangsa;
dialami : wis dilakoni;
alam-alaman : mangsa nalika.
alamat : tandha bakal anané lelakon, papan dunung;
alam akhir : jaman akhirat;
alam arwah : alamé para sukma;
alam mbok alam : wallahu alam : mung pangéran dhéwé sing pirsa;
alam donya : jagat;
alam kabir : alam donya;
alam sahir : jaman kalanggengan.
alang : sisih sing cedhak (kosok baliné) : ujur;
dialangaké : didokok malang;
alangan : pambengan;
dialangi : dipunpambengi, diélékaké, dicegah;
alang-alang : kambengan, thukulan bangsané suket;
alang ujuré sawah : ambalan dawané;
alang ujuré wong tuwaku : pernahé anggoné mati.
alap : dialap : dipék, dijupuk, digunakaké;
alap-alap : jinis manuk sing trincing lan banter maburé;
alap-alapan : rebutan ngepèk bojo wong wadon;
pengalapan : papan angker sok-sok ana sing kalap;
alap ingalap : sedulur lanang wadon, olèh bojo sedulur lanang lan wadon.
alas : wana, wanadri, jenggala, sigreng;
alas gung liwang-liwung : alas gedhé banget;
alas greng : sigreng, alas gedhé lan rungkut banget.
aldaka : ancala, arga, ardi, giri, meru, parwata, prabata, wukir, gunung.
alem : alembana;
ngalem : ngalembana : nyebutaké kabecikané.
alep : becik (ayu, bagus) banget.
alesan : pawadan, dhasar, waton.
ali-ali : sesupé, kalpika.
alih : ngalih : pindhah, ganti enggon;
alih lintang : ijolan enggon;
karika silih pernah : lintang alian.
alim : anteng, jatmika, arang seneng pepadon.
alin-alin : bangun alin-alin : susah, prihatin.
aling : aling-aling : apa-apa sing dianggo tutup (tèdhèng) supaya ora katon.
alis : imba, rambut sakdhuwuré mripat;
alis-alis : alès, prau, baita;
ngalis-alisi galengan : gawé cengkorongan galeng.
almenak : penanggalan, kalènder.
alod : alot, wulet;
jenang lot : jenang dodol, jenang kang diolah glepung, beras lan gula jawa;
rapaté alot : rapaté mlaku seret.
ama : sarupané kang mangan lan gawé rusaking tanduran, lelaraning tanduran.
amad : batur ;
amad dalem : juru kunci pasaréan.
amah : aluamah, tansah kepingin mangan.
amal : amal kadonyan : bandha, barang, darbé, panggawé becik.
aman : tentrem, jinem, anteng, ora rusuh.
amanat : jejibahan, ayahan, kewajiban, sing dipercaya.
amara : luput ing pati;
amarah : kanepson, hawa nepsu;
amaranggana : waranggana, hapsari, surapsari, widadari.
amarga : amargi, sabab, awit, jalaran, awit déné.
amba : alang, wiyar, sisih kang cedhak;
amba jangkahé : bisa ikhtiyar mrana mréné.
ambak : mangambak-ambak : gilar-gilar, gumelar, ngilak-ilak;
ambak-ambak : ambak-ambing, sanyatané, sabeneré;
ambakna : ambakné, ambaknéa, sanadyana, sandyan mangkono
ambal : undhak-undhakan munggah kapal, rambah, unton-unton andha;
ambal-ambalan : bola-bali, rambah-rambah;
diambali : dibaleni, dipunwangsuli.
amban : tamban, remben, rendhet.
ambar : jasad sing gandané wangi;
ngambar-ambar : ngganda (mambu) wangi.
ambara : awang-awang;
ngambara : ngambali awang-awang.
ambawang : pakèl, kwèni.
ambek : watak, watek, duwé bebudèn, duwé ambek;
ambek darma : seneng tetulung;
ambek welas : welasan;
ambek siya : wataké daksiya;
ambek sura : kendel banget;
ambekan : mlebu metuné hawa ing irung (kebuk).
ambeng : ambengan : sega sak lawuhé sing di kondangaké;
ngambengi : ngepung lan njaga.
ambetan : duren.
ambyah : mratah, akèh banget.
ambyar : buyar mrana-mrana, sumebar, bubar.
ambyuk : teka bebarengan, nempuh bebarengan.
ambyur : nyemplung ing banyu kanthi mencolot.
ambulung : wit nipah.
ambuwaha : mendhung, ima, himawan.
ambok : mbok manawa, mbok menawi, mbok bilih.
ambra : ngambra-ambra : dadi mratah, nular-nular.
ambrah : ngambrah-ambrah : ngebaki enggon.
ambrol : jebol, rusak, bedhah,
ambruk : rubuh ing lemah, ora bisa nerusaké;
wit gedhang ambruk : rubuh ing lemah;
amarga kentèkan pawitan pabriké ambruk : ora bisa nerusaké.
amé : mépé, mém;
diamé-amé : diamèkaké, tansah diucapaké;
ngamé-amé : nglamong, dleming.
amèk : amen, golek, luru, pados, njupuk. mundhut.
amèn : pijer, tansah ;
amen-amen : lunga mrana-nirana goiek pegawean;
ngamen : mbebarang.
amèr : sega arep mambu, ngemu banyu ;
diamer-amer : diarih-arih, ditanduld tembung manis.
amem : meneng, ora sugih omong.
ames : umos, ngember, ngemu banyu.
amik-amikan : nyamikan, pacitan, adu wedang.
aming : naming, mung, namung, nanging.
amis : ganda kaya dené iwak loh.
amit : kula nuwun, tembung kang diucapaké nalika ngrasa murang tata.
amla : kecut.
amlang : mbranang, sumringah, sumunar, sumorot.
amlas asih : melas asih, melas rasa, ngasih-asab, memelas.
amleng : ora ana kabare.sepi, judheg ;
ngamleng-amleng : ngundhat-undhat, ngala-ala.
among : momong, ngemong, nunggu;
among-among : emong-emong, bancakan;
among kisma : among tani, wong tani ;
among dagang : sudagar ;
among karsa : mituruti karepe ;
among praja : pangreh nagara.
amor : campur, tetunggaian, srawung.
amot : momot, bisa momot, sugih pangapura. : tanah ngare.
ampah : diampah : hawa nepsu dicandhet. : pedhut ing pegunungan.
ampak-ampak : ampak-ampakan : dlidir wong miaku gegolongan pirang-pirang.
ampal : bangsaning kwangwung.
ampang : entheng, empeng, ora abot, ora ampeg tumraping tembako.
ampar : jobin, jrambah;
amparan : dhampar palenggahan, klasa;
ngampar-ampar : bledbek nyamber-nyamber.
ampas : turahan sakwise diperes.
ampeg : seseg (rekasa tumrap ambegan), anteb (tumrap tembako).
ampem : rempelu, rempela.
ampeyan : suku, sikil, pada;
garwa ampeyan : garwa ampil, garwa selir.
amping : diamping-ampingi : diayomi, dijampangi, dipitulungi, dimemanuki;
ampingan : rampungan, aling-aling, ndhelik sakburiné ampingan.
ampir : diampiri : ditekani terns dijak lunga;
ampiran : papan sing diampiri;
diampirake : dikon mampir;
ampir-ampir : emper jaga satru.
amplok : ngamplok : nemplek lan ngethapel.
amplos : diamplos : diganti.
ampo : lempung digoreng sangan lan dipangan;
kulak ampo : mati.
ampret : ngampret : cupet banget.
ampu : diampu-ampu : dipeksa, diprusa, dijiwat, disawiyah.
ampuh : bisa ngetokaké daya kang ngluwihi;
ampuhan : prahara campur udan (pedhut) ing pegunungan
ampyak : ampyak-ampyakan : kabeh disrengeni sanadyan sing salah ora kabeh.
ampyang : panganan saka kacang dicampur gula.
amreta : luput ing pati;
tirta amreta : banyu panguripan.
amrih : supaya, nurih, supados, kareben.
amrik : ngganda (mambu) wangi banget.
ana : wonten, wenten;
ana dené : wondene, ewa dene;
ana begjané ora ana daulate : arep oleh kabegjan nanging wurung;
ana catur mungkur : ora maelu rerasané liyan;
ana dina ana upa : ora nyumelangaké anggoné goiek pangan;
ana geni ana kukus : ana jalaran thukul kedadeyan.
anak : yoga, putra, siwi, sunu, sunar, atmaja; tanaya, suta, weka;
anak molah bapa kepradhah : anak kajibah ing perkarané bapaké sing wis mati;
anak pupon : anak angkat, anak pek-pekan.
anakan : sareman, dhuwit minangka bathen dhuwit sing diutangake.
anala : anila, agni, geni, latu, brama, mertyu, pawaka, utawaka, apyu, dahana, api.
anamung : anapi, namung, nanging.
anana : tutuk, cangkem, lisan.
ananta : tanpa wasana, waran-warna, werna-werna, maneka warna.
ananta kusuma : kembang warna-warna.
anara wata : tanpa kendhat, ora lowong, lumintu, lumintir.
ancab : diancab : ditrambul kanthi kuwanen;
ngancab : nyerang kanthi kuwanen.
ancak : encek : anaman pring wangun pesagi kanggo wadhah ambengan. (sajen), gagang tundhunan gedhang.
ancal : pancal, kembang lumbu (tales).
ancang-ancang : tata sakdurunge tumindak.
ancar : diancar : dijojoh.
ancas : enering sedya,sing dituju, sing diniyati.
ancer : pokok, baku;
ancer-ancer : tandha-tandha kanggo panuduh, rantaman sing arep dilakoni.
ancik : ancik-ancik : apa-apa sing dianggo sanggan sikil nalika ngadeg;
diancik : diambah, diliwati;. ngancik : ngambah, ngliwati;
ancik-ancik pucuking eri : ana ing sajroning kahanan sing nguwatiarake.
ancug : dolanan;
ancug-ancug : mlaku semu jumbul-jumbul, pring, kayu dinggo tenger;
rebut ancug : rebut unggul.
ancur : remuk, rempu, lim pliket kanggo ngraketake;
ngancur-ancuri : ngala-ala liyan supaya awaké diasihi;
raket pindha den ancur : raket banget.
andha : pring (kayu) loro nganggo ambal piranti kanggo menek;
andha jagrak : andha jagang, andha penganten, andha sing nganggo tuwak.
andhah : diandhahi : dislondhohi, dikalahi;
diandhahke : direhake, dirimbag;
andhahan : kareh-rehan, sor-soran.,tembung sing wis owah saka linggane;
andhan-andhan : undhak-undhakan saka kayu;
ngandhan-ngandhan : rambut sing ngombak banyu.
andhap : endhek, cendhek;
andap asor : trapsila, ora gumbedhe;
andhapan : wraha, celeng.
andhar : ngandhar-andhar : nggladrah;
diandharake : dicritakake.
andhe : umpama, saandhe : saumpama.
andhem : diandemi : diantebi, didhadha, diakoni.
andheng : andheng-andheng : cuplak, plenik ireng ing kulit.
andhih : endhih : diandhih : diendhih : dikalahake.
andhil : timbangan candu, tanggul sapinggire dalan, dhuwit kanggo brandhon (bathon).
andhok : manggon, dedunung, linggih, mandhek.
andhong : kreto, dhokar rodhané papat.
andik : sereng banget, mencereng banget.
andika : jengandika, ndika, panjenengan, kowe, sira, keng sira, sampeyan, panjenengan dalem.
aneh : atog, nyleneh,
aneka warna : maneka wama, warna-warna, mawarna.-warna.
anemer : tukang borong gawé wewangunan.
angah : ngangah-angah : ngangsa-angsa, kunirangsang, kumudu memangan.
angeb : ngaub, ngeyub, ngayom.
anger : ngenteni, leren.
angga : awak, badan, salira, sarira;
angga-angga : kemangga.
anggada : gelang, kelat bau.
anggak : angkuh, gumedhe, anggep.
anggana : ijen, dhewe, piyambak;
anggana raras : wong wadon ayu.
anggang : anggang-anggang : kemangga saba ing banyu;
dianggang-anggang : dicekel lirih ora di enetake.
anggas : walang
angge : anggo : dipunangge : dianggo;
angge-angge : orong-orong sing saba ing sawah.
anggel : anggel-anggel : anggelan, bendungan sing banyuné isih bisa mili ing sadhuwure.
anggep : duwe rumangsa (gagasan) awaké luwih tinimbang liyane.
angger : saben, waton.
angin : bayu, braja, maruta, pawana, samirana, prahara, sindhung, liwut;
angin-angin : ngesis, nyelir, dalan angin ing omah;
oleh angin becik : oleh ungup-ungup bakal nampa kabegjan;
sawah anginan : sawah kas.
anggit : gagasan, reka;
dianggit : direka, dironce, dirumpaka, dikarang;
anggitan : gathekan, sugih reka, karangan.
angka : nomer, tulisan gambare cacah;
angkaning taun : cacah kang mratelakaké pitungan taun;
diangka-angka : dirantam, dirancang, diniyati.
angker : panggonan kang ora kena diambah jalaran ana lelembute, gampang nesu.
angkin : sabuk, kemben.
angkle : kesel, sayah, aras-arasen.
angklung : tetabuhan saka bumbung direnteng.
angkup : topihing kembang (woh) nalika isih kuncup.
angling : ngucap, clathu, ngomong, guneman, kondho, ngendika.
anglir : lir, kadya, kaya, ngemperi.
anglud : nututi, ngoyak, nurut, melu.
anglo : keren sing perangan dhuwur ora bolong kanggo wadhah areng.
anglong : saya tambah kuru jalaran sedhih;
manglong-manglong : anguk-anguk ing cendhela.
angluh : ngangluh : sambat, ngesah, lunkrah, nglumpruk.
anglung : manglung : tumiyung, tumelung;
dianglungake : didhungklukaké mengarep.
anguk : angur, aluwung;
anguk-anguk : ungak-ungak saka cendhela;
dianguk-anguki : dipapag ing dalan;
angum : adus kungkum;
angun-angun : bantheng, andaka, galak;
angus : kukusing diyan;
angut : methik, ngundhuh.
angob : mangap, ngetokaké napas.
angok : banjire wis surut (suda).
angon : anggen, ngawat-awati, ngulatake;
angon angin : angon mangsa golek wektu sing becik;
angon iriban : angon ulat, nyawang kahanan;
angon kosok : angon mangsa;
angon repo : nggathukaké surasa nalika maca;
angon swara : nilingaké lagu lan larase swara.
angrik : ngerik, nggero, mengingeh.
angot : kumat, bali lara maneh, bali tamindak ala maneh.
angrap : mlayui banther, mbandhang.
angreb : katon akèh banget.
angrob : rob, banjir, bena.
angrok : nyerang, nempuh, nrambul.
angrong : ngerong, ngesong;
angrong pasanakan : ndhemeni bojoné sedulur (kanca).
angsa : banyak, turun, wangsa;
ngangsa-angsa : murka.
angsah : mangsah yuda, magut yuda, maju perang.
angsang : piranti kanggo ambekan iwak, piranti saka kawat kanggo nggarang.
angsar : dayané barang sing marakaké beja.
angseg : diangseg : didhesek maju.
angsung : asung, aweh, weweh, paring, caos;
angsung dhahar : sesaji marang papan pasejarahan.
angsur : diangsuri : diempingi, diwenehi utang.
ani-ani : piranti kanggo ngundhuhi pari.
aniaya : kaniaya, tindak siya, daksiya, sawiyah-wiyah.
anih : lumuh.
anis : ilang, ical, lunga, kesah, mentar
aoliya : wong suci, wali.
aor : krasa pait sebab kakehan udud.
aos : mentes, akèh isine, aji, ngemu surasaning mentes.
apa : punapa, punapi;
apa dené : apa maneh, luwih-luwih;
ora apa-apa : ora ana kekurangané (cacate).
apah : banyu, ranu, tirta, tuban, warih, we, toya, udaka.
apak : apang, apan, arsa, arep, nedya, bakal, badhe, ajeng.
apek : amet, amek, golek, luni, ngupaya, ngupadi, ngupados, ngulari;
apek-apek : apen-apen, ethok-ethok, api-api, nambong.
apen : diapen-apeni : dilagani, direwangi, dibiyantu.
apes : ringkih, sekeng, nandhang kacilakan;
dina apes : dina njalari cilaka;
apes-apese : sethithik-sethithike;
apesan : gampang nandang apes.
apinta : linuwih, linangkung, pinunjul.
apit : diapit : didampingi kiwa tengen, tothan ditandingi tikel loro;
sasi apit : sasi dulkangidah;
mangsa apit : mangsa destha karo sadha;
apitambuh : nambong, ethok-ethok ora ngerti.
apor : krasa ora duwe kekuwatan jalaran kesel.
apsara : jawata, dorandara, dewa, surapsara, dewata, basu.
apsari : apsantun, surapsari, apsekar, apsinom, widadari.
apu : enjet, jenang gamping;
apuranta : apuranen.
apus : tali abah-abah jaran, ora bisa gedhe tumrap sikil, goroh.
apyun : candu sing durung diolah.
ara-ara : palemahan jembar lan bera.
arad : jaring;
diarad : digeret, digondhol lelembut, dipeksa nyambut gawé.
arah : angkah, jangka, sing dituju;
diarah : diangkah, dijangka, dituju;
diarah-arah : ditindakaké kanthi ngati-ati,
arak : arek, arep, bakal, minuman keras;
diarak : diteraké wong akèh bebarengan;
arak-arakan : gegolongan pirang-pirang.
aran : asma, nama, kekasih, jeneng, sesilih, jejuluk, sesirih, peparah, sinambat ing wangi.
arang : awis;
utange arang wulu kucing : akèh banget.
ara-uru : hera-heru, dahuru, ontran-ontran, gegeran.
aras : diaras : diambung, digepok, digrayang;
aras-arasen : ora duwe krekat (greget);
petungan aras kembang : gampang dikasihi bendara.
arcana : mangarcana ; ngurmati, nyembah, ngabekti.
arcapada : ngarcapada, marcapada, jagat, donya.
arda : pangangsa-angsa, hawa nepsu, kamurkan;
ardana : redana, yatra, arta, dhuwit;
ardaya : wardaya, kalbu, tyas, nala, manah, ati;
ardacandra : gaman, wangun, wulan tumanggal;
arda walepa : ditakoni genta takon;
arda walika : upacara pepetan naga.
areh : godhongan santen kanil;
pengareh nganten : kancané temanten sakdurunge ditemokake.
ares : gagang tundhunan pisang, bonggol pisang.
argya : diargyani, pinahargya, diurmati, diaji-aji, disuhun-suhun
arsaya : arsana, bungah, bingah, seneng, suka.
artaka : pengurus kang nyimpen dhuwit.
artati : gula, gendhis, legi, manis, dhandhanggula.
asa : susah, sedhih, sungkawa.
asal : mula buka, asal-usul, kawitan, sala silah, silsilah.
asana : sasana, enggon, panggonan, gedhong.
asep : uwab, kukus, kebul, keluk.
aseran : duren.
asmara : sengsem, tresna;
asmaratura : kedanan, kesengsem, kepencut;
nyidra asmara; dhemeni.
asu : sona, sregala, segawon;
sedulur asu : sedulur tunggal ibu seje bapa;
asu arebut balung : pepadon rebutan perkara sepele;
asu munggah ing papahan : ngrabeni bojoné tilas sedulur sing wis mati;
asu belang kalung wang : wong asor nanging sugih.
asup : mlebu, manjeng, mlebet, malbeng.
asor : nistha, sudra, papa, kalah;
andhap asor : lembah manah.
asrah : pasrah, teluk, nungkul, kalah;
asrah bongkokan : nungkul;
asrah jiwa raga : pasrah pati urip
asta : tangan, asta, bau, lengen.
astana : kuburan, pasarean.
asti : liman, esthi, gajah, dwipangga, dwipara, dirada, dipa.
asthabasu : golongané dewa.
astralungijan : bebojoan, sesemahan,
astungkara : mangastungkara : memuji, dedonga.
astuti : pangestu, mangastuti : nyembah, memuji.
atanapi : lan, lan maneh, utawa.
atas : terang saka, wewenang saka;
ngatas : munggah, miterang marang dhedhuwuran;
atas-atasan : rebut unggul;
atas angin : tanah tuking angin.
ati : manah, nala, driya, penggalih, kalbu, wardaya;
dadi ati : tansah dipikir;
satru ati : mungsuh mung ing batin;
ati bengkong oleh oncong : duwe niyat ala oleh dalan;
mambu ati : duwe pepinginan marang wong wadon (lanang);
ulat madhep ati kareb : niyat sing wis manteb;
dahwen ati open : nacad nanging arep dinelik;
ati bagya : begja banget;
ati bara : abot banget;
ati bisana : galak banget;
ati brata : utama banget;
ati durta : julig banget;
ati rodra : nggegirisi banget;
atis : adhem banget;
atisadu : lembah manah banget;
atisaya : kaluwih-luwih banget.
atma : atmaka, nyawa, sukma.
atmaja : anak, putra, yoga, weka, tanaya, suta, sunu, sunar.
atul : kulina nindakake, betah mlaku, ora perdulen.
atut : atut runtut, rukun anggoné bebrayan.
awak : badan, angga, salira, sarira;
diawaki dhewe : ditandangi dhewe.
awang : ngawang : ngawag : ngawur.
awalepa : kibir, centhula, kurang ajar.
awang-awang : langit, gegana, dirgantar, akasa;
kasandhung ing rata kebentus ing awang : kena kacilakan sing ora dinyana babar pisan.
awel-awel : ndremimil
awer-awer : apa-apa sing kanggo tutup amrih ora wuda, tenger ora kena diambah.
awig : pinter, alus ngremit.
awun-awun : grimis wayah sore.
B
babad : crita lelakon sing wis klakon;
dibabadi : ditegori, diresiki;
babadan : palemahan sing wis dibabadi
babag : sababag tandhing gedhene, tandhing umur-umurane;
babagan : perangan prau kanggo ngunggahaké lan ngudhunaké barang, bab, prakara.
babah : sebutané cina pranakan;
babahan : bolongan ing tembok kanggo liwat maling, larikan sepisanan tumraping jagung sing wis dipripil;
babahan hawa sanga : talingan (2), bolongan irung (2), mripat (2) perji, dubur, lisan.
babak : mlecet kulite;
babak bundhas : babak bunyak, tatu babak akèh banget;
dibabak : wit diseset kulite, bolah digosok nganggo babakan kulit wit;
babakan : pecehan klikané kulit wit, saandhegan unin gendhing saperangan tumraping crita;
babak salu : bangsaning klabang.
babal : ucul (metu) saka kalangan adu-adu (kunjaran), pentil gori.
babar : olah-olahan bisa dadi akèh, wiji kang tangkar dadi akèh;
mbabar : nglairaké bayi (bayen), nuwuhake, nukulake;
babar layar : arané gendhing;
babar pisan : kabeh, banget;
mbabar pisani : ngrampungi, mrantasi.
babat : jerohané raja kaya.
babrag : mbrabag : jaka kanglagi nedhenge brai lan mempeng;
babragan : paga, wadhah kwali, kendhil, lsp.
babu : biyung, ibu, wibi, rena, embok, umi : batur wadon tukang momong.
babuk : dibabuk, digudag, dibijig, disruduk.
badhak : merak;
lar badhak : lar merak.
badhama : wadhuk, wangkil, pecok.
badhar : badher, kajodheran, waning, gagal.
badhawangan : bulus.
badhe : arep, ajengbakal;
mbadhe : mbatang, methek, mbethek;
badhean : cangkriman, bethekan;
badhe-badhe : papan nemokaké penganten.
badheg : legen, aren sing wis di bumboni (arak).
badher : iwak kali sakemper grameh.
badheg : kapok, mambu ora enak, kurang ajar, ala banget.
badhel : mbadhel : sego kurang tanak isih rada mentah.
badhigal : enthung uret;
mbadigal : kurang ajar.
badhigas : pating badhigas : badhigasan, cenonongan, ora ngerti tata.
badhik : cundrik.
badhong : rerenggan sangisore udel tumrap sandhangan wayang wong.
badhud : wong kang pagaweyané nglucu (ndhagel).
baé : wae, kemawon;
ora sabaené : ora salumrahe;
baen-baen : entheng, sepele.
baga : guwa garba, padharan, weteng;
baga retna : pawadonan.
bagas : waras, saras;
bagas kwarasan : bagas kesarasan, waras-wiris;
bagaskara : bagaspati, pratanggapati, surya, diwangkara, baskara, arka, radhitya, radhita, aruna, rawi
bagawan : sesebutané pendhita.
bage : sukur bage sewu : begja banget dene;
bagean : panduman, perangan;
bagendha : sesebutané ratu
bagna : rusak, sirna, lebur, rampung.
bagol : mbagol : utang ngemplang;
bagolan : jamu tamba lara weteng.
bagong : panakawan anaké semar sing ragil;
basa bagongan : basa kedhaton.
baha : benawi, jahnawi, bengawan, lepen, kali
bahak : jinise manuk wulung.
bahar : ernawa, jaladri, jalanidhi, tasik, samodra, seganten, segara.
bahmi : agni, geni, latu, brama, apyu, mertyu, pawaka.
baita : palwa, prau, banawa.
bajag : begal ing segara.
bajang : cilik, kunthet;
olehe nyambut gawebajang : wis rampung durung wayahe;
bajangkerek : arané walang.
bajing : kewan ana klapa kanthi mangan wohé.
bajisan : jothakan, satron, memungsuhan.
bajul : baya;
bajul bantung : wong sing seneng bedhangan;
bajul dharat : bajingan.
bajra : inten, tumbak landhepe lima, bledheg.
baka : lana, langgen, jinise manuk cangak;
mbaka telu : saben telu.
bakda : bubar, sawise, sabubare, riyaya tanggal 1 syawal lan 10 besar;
baken : baku.
baki : tepak.
baku : baken, pokok, lajer
bakul : wong sing dodolan.
bakung : araning kembang.
baksa : baksana, bakta pangan.
bakti : bekti, pakurmatan, setya tuhu.
bala : karosan, kakuwatah, prajurit;
bala pecah : barang-barang sing gampang pecah;
bala srewu : aji-aji sing bisa nganaké setan akèh;
bala dhupak : mung dadi kongkonan.
balad : gugur gunung;
baladika : pangareping prajurit.
balang : apa-apa sing dianggo nyawat;
nututi balang wis tiba : nututi rembug sing wis kewetu;
nyawat abalang wohé : duwe pengarah, nganggo kongkonan sanak sedulure sing diarah.
bale : omah, pandhapa, amben;
kere mungah ing bale : wong asor didadekaké luhur;
cekel longaning bale : wong asor;
bale desa : omah duweké desa kanggo patemoning warga;
bale kambang : omah-omahan ing tengahing blumbang;
bale mangu : pengadhilan ing kepatihan;
bale omah : bale griya, omah lan pekarangan, bale pomahan, bale pemahan.
balela : balila, ngraman, bangkang marang prentah.
baleman : geni mawa.
balig : baleg, akil balig, dewasa.
balingan : balinguh, berag, bungah, mempeng.
baluh : bandhul jaring, piranti golek iwak;
mbebaluhi : ngrewangi (mbiyantu) anggoné padu,
balung : tosan;
balung piking : wong kang sekeng;
madu balung tanpa isi : pepadon prekara sepele;
ngumpulaké balung apisah : njodhoaké bocah lanang lan wadon sing isih kepernah sanak;
mbalung usus : kekarepan kang kendho kenceng.
balong : mbalong : ledhok lan banyuné agung.
balowarti : baluwarti, pager bata, beteng kraton.
bam : ebam, untu mamah;
bam wekas : bam kang keri dhewe.
bamban : bali bamban, bali maneh, thethukulan sajenis glagah.
bambang : satriya, nom-nomam,
bambing : dalan miring pinggir jurang (kali).
bana : ora ana, ora bakal ana;
bebana : penjalukan saka calon temanten putri.
bananten : bakal saka sutra.
banar : papan tenggar,
banarawa : sawah ing papan ledhok yen rendheng agung banyune.
bancak : dibancaki : dislameti sing ngepung bocah-bocah.
bancana : bebaya, alangan, pekewuh.
bancang : bancang loro : rong prakara di-tindakaké bareng.
bancar : wetuné banyu susu akèh lan banter.
bancer : blancer, jinising iwak kali.
bancik : barang sing dianggo ancik-ancik.
banda : dibanda : ditaleni tangané loro kabeh;
bandayuda : perang ijen-yen tanpa gaman;
mbandakalani : wani nglawan;
bandana : tali, tampir, pakewuh, bencana.
bandawala : bandawala pati, perang tandhing nganti mati salah siji.
bandawasa : karosan, kekuwatan.
bandera : gendera.
bandrek : laku bandrek : dhemenan karo bojoné liyan.
bandrengan : mbandreng, terus tanpa, leren.
banjang : pathok ing segara.
banjar : larikan, taman;
banjar dawa : desa sing sambung karo desa liyane;
banjar pekarangan : pomahan.
banjel : sesulih sawetara;
dibanjeli : disulihi sawetara.
banjeng : mbanjeng : bebanjengan, larikan dawa.
banjet : pambujuk, pangrimuk, tukan ajak-ajak.
banjut : dipanjut : dijupuk nyawane.
bandha : kasugihan, raja brana, bandu;
dibandhani : diwragati, dipawiti;
bandha bandhu : sugih bandha sugih sedulur;
bandha bau : mung pawitan tenaga;
bandha bea : wragat.
bandhang : kranjang wadhah bibit tebu;
banjir bandhang : banjir gedhe;
lumbung bandhang : lumbung gedhe.
bandhat : tampar gedhe kanggo mikul kranjang.
bandhawa : sanak sedulur.
bandhil : tampar kanggo nyawataké watu;
dibandhil : disawat nganggo bandhil;
bandhilori : arané gendhing.
bandhung : bareng, bebarengan;
sumur bandhung : sumur gedhe;
lumbung bandhung : lumbung gedhe.
bandhot : wedhus lanang;
bandhotan : arané ula
baneh : beneh, seje.
banek : banen : aja banek-banek : aja banen-banen, aja bribin-bribin, aja kandha-kandha.
bang : mbang : sisih;
mbang wetan : sisih wetan;
dibangbang : dijanjeni, diiming-imingi arep diwenehi;
nyekel bang-bang pengalum-aluming praja : nanggung ala beciké negara;
bangbangan : cakrik bathik sing nganggo warna abang.
bangah : kembang suweg (walur).
bangen : serepan, tansah olehan, tansah beja.
banger : ambu sing ora enak kaya dené ambuné peceren.
banget : sanget;
banget-banget : kebangeten, keladuk.
bangga : nglawan, angel ditandhingi.
banggal : banggal, dhangkel.
bangka : mogol, ora mentah ora mateng, mati
bangkang : mbangkang : ora manut.
bangkat : mbangkat, kuwat, keduga, nandangi, kuwawa.
bangkit : bisa, bangkit, kaconggah, kuwagang.
bangke : wangke, bathang, jisim sing ora kerumat.
bangkek : mbangkek : cilik ing tengah;
bangkekan : madya, pamekak, tengahing awak.
bangkil : mbangkilaké : ngentekaké dagangan.
banggal : banggal, dhangkel, tunggakan.
banggel : mbanggel : nggabigaké endhase karo nyathek, mangsuli madoni.
banggi : bangga, baya;
pinten banggi : pirang bara.
bangi : pakan pancing.
bangir : irung mbangir : lancip lan nglingir.
bangun : tangi, gumregah;
gagat bangun : bangun enjing, bangun esuk, esuk umun-umun;
mbangun : yasa, gawé; ngedekaké (mligi bab omah);
mbangun ningkah : ngayaraké paningkahan;
mbangun tandha : ngowah prajanjen;
mbangun turut : nggugu pitutur;
mbangun tresno : wong bebojoan tresnané mundhak sabubare padu;
mbangun wecana : nusuli gugat;
bangun tulak : werna ireng ana putihe sithik.
bangus : dibebangus : diojok-ojoki, diajani ala.
bangsa : gegolonganing manungsa kang tunggal jinis;
kabangsan : kang gegayutan karo kaanan lan wasaking bangsa.
bangsal : omah gedhe ing cepuri kraton.
bangsa patra : godhong pring, araning tembang gedhe.
bangsawan : dharah luhur,
bangsi : suling.
baon : pirang-pirang bau; sabau : 7096,5 m2.
bapa : bapak, abu, rama, yayah, sudarmo kakung;
bapa babu : bapa biyung, rama ibu, wong tuwa sak karone;
bapa paman : sedulure lanang bapak (ibu) sing enom.
bapang : kayu palang isi tulisan jeneng desa;
suweng bapangan : suweng kang wanguné jebebeh;
layangan bapangan : layangan kaya nganggo swiwi;
joged bapangan : joged kang nganggo tanjak bapang.
bara : sabuk nganggo gombyok piranti kanggo golek iwak;
pecruk tunggu bara : dipasrahi barang kesenengane.
barak : mbarak : nyolong raja kaya;
raja kaya barakan : raja kaya colongan.
barang : apa-apa kang maujud;
mbebarang : mrana-mrana ngebaraké kabisané njoged (nembang);
mbarang ngamuk : ngamuk, soroh amuk;
mbacang gawé : duwe gawé;
mbebarang wirang : ngeler wirang, mbukak wirang.
barata : sing nurunaké pendhawa lan kurawa;
pabaratan : payudan, paprangan;
baratan : sawah kas;
tali barat : tali wuwungan diolehaké molo.
bareh : pasangan bata sing ana selang-seling;
mbareh-mbarehi : saya nemen larane;
barehan : barakan, pantaran.
bares : prasaja, lugu;
bares kures : blaka suta, blak kotang, prasaja apa anane
barebah : brebah, brubah, mungset, malih enggon.
barep : mbarep, pambarep; mbajeng, pambajeng, pambayun.
baribin : bribin, kondho-kondho, omong-omong.
barikan : slametan bareng wong desa utawa luwih kanggo nulak pagebluk (bencana).
baring : edan, bejijagan, ora tata, kasar.
baris : tata lelarikan;
pacak baris : siyaga ing perang;
baris pendhem : pacak baris kanthi dhedhemitan;
baris kenjer : ngatonaké anggoné pacak baris.
bare : jenang baro-baro : jenang putih sing tengahi didokoki jenang abang, parutan kelapa lan gulajawa.
baron : tanduran anyar tumraping kopi.
barongan : dhapuran pring ori, tontonan nganggo topeng macan.
barung : bareng;
gender barung : gender gedhe;
bonang barung : bonang gedhe.
basa : mbasa : mbasan, bareng, nalikane;
paribasan : unen-unen kang ajeg panganggoné mawa teges wantah;
bebasan : unen-unen kang ajeg panganggoné mawa teges entar.
basahan : panganggo keprabon kulukan lan dodokan.
basanta : candra, badra, sasadara, sitaresani, sitengsu, wulan, sasi.
basen : cowokan nalika ngijolaké dhuwit;
dibaseni : dianaki, direnteni.
basin : banger.
basir : waskitha,
basma : basmi, kobar, kobong, besmi.
basmara : kabasmaran, kasengsem.
basmibata : kobong dadi awu, sirna.
basu : golongan setengah dewa, cacahe wolu;
basudara : basundari, bumi;
basuki : slamet, rahayu.
baswara : sumorot, gumebyar.
bata : banon, lemah dicithak lan diobong;
bata bumi : pager bata ing pekarangan;
mbata sarembag : tuiisan sing wangun pesagi;
bata-bata diadu bata : nyambut gawé wragate dijupuk oleh olehane;
mbata rubuh : rusak bebarengan, mantu anak bebarengan;
uyah batan : uyah sing cithakan.
batak : pambatak : pangarsa, pangarep, penggedhe.
bathang : bangke, barang sing wis rusak;
bathang lelaku : lelungan ijen;
bathang ucap-ucap : lelungan mung wong loro;
ngundang bathang bantheng : ndadekaké priyayi wong gedhe sing wis apes.
bathara : sesebutané dewa;
asaca bathara : waskitha;
binathara : sesebutané ratu kang sarira dewa.
bathil : dibathili : dikethoki cendhak-cendhak.
bathok : congkoking klapa;
bathok bolu : bathok sing ana bolongané telu;
bathok bolu isi madu : wong asor nanging sugih kaluwihan;
tesmak bathok mata mlorok ora ndedelok : ora weruh.
bawa : kaanan, sipat, swara;
bawa swara : tembang kanggo mbukani gendhing;
bawa dhewe : madeg dhewe;
kacakra bawa : kena pangrayangan ala;
mbawani : nguwasani, mengkoni;
bawa laksana : bala leksana, netepi apa sing dai ujare;
bawa rasa : rerembukan.
bawak : awak-awaking pacul.
bawat : payung sing garané dawa.
bawur : blawur, lamur.
bebek : kewan jinise menthok;
caping bebek : caping sing digawa saka blarak;
bebek diwuruki nglangi : tumindak kang muspra;
bebek mungsuh mliwis : wong pinter pasulayan tandhing wong pinter.
bebel-bebel : bola-bali anggoné nuturi.
bebet : turunan
bejen : suweng kang ditretes inten.
beji : blumbang kang gedhe, segaran.
bedhung : dibedhung : digodha, dirigani.
bedhar : landheping panah.
beka : rewel.
bema : bebaya, beka, nggegirisi;
tundha bema : nambahi bebaya.
bembreng : lejar, bingar.
beneh : beda, aneh, geseh, seje.
bento : bodho, cubluk.
bengkas : dibengkas : dirampungi, disirnakake.
benggal : lelurahing begal (kecu).
bengkek : lara pegel, didum turah.
bengoren : lambené lidhas kakean injet kinang.
berbudi : seneng weweh, loma banget.
beteh : pepadon mbelani panemuné (prakarane).
bebadra : wiwit bebakal, babat alas, adeg sepisanan.
bebana : pepanggil, pitukon, pamundhut, panjaluk.
bebandan : pesakitan;
bestan : dibestan : dibanda.
bebara : lunga menyang liyan kutho golek pegaweyan.
bebasan : tetembungan kang ajeg panganggone, mawa teges entar.
bebed : nyamping, jarit sing kanggo wong lanang.
bebeg : mambeg, mbesesek, kandheg;
wetenge bebeg : krasa sebah;
atiné bebeg : atiné susah;
dibebeg : dibendung, ditambak.
beblek : mendhunge beblek : mendhunge nggameng, mendhunge nggaldhul, mendhunge mentiyung.
bebles : ambles, mbledhes, jero.
bebuden : kalakuan, watak, wewatakan.
bebadok : pring apus dianam arang dilambari godhong gedhang kanggo wadhah beras majemukan.
bedaringan : pedaringan, genthong kanggo nyimpen beras.
bebudan : bumbung carang kanggo nyerot candu.
bebudung : mbedudung, wareg banget.
bebondi : pradondi, sulaya, congkrah.
bedhat : ucul saka wengku, arané gendhing.
bedhag : mbebedag : mbeburu kewan alas, mbedhag pikat.
bedhah : suwek, jebol, kalah perang;
kathoké bedhah : kathoké suwek;
bendungané bedhah : jebol;
bedhah bumi : dhuwit kanggo opah gawé kuburan.
bedhaya : srimpi kraton.
bedhal : mbedhal : mberot, mlayu.
bedhama : wadhung pecok, wangkil.
bedhami : bedhamen, prajajen, pasarujukan.
bedhandho : mbedhandhoni : marakaké gojag-gajek.
bedhati : pedhati, grobak.
bedhes : kethek, lutung, munyuk.
mbebedheg : wetenge krasa sebah;
atiné mbebedheg : bungah sarta mongkok
bedhel : mbedhel : methel, gampang pedhot
bedhidhig : mangsa mbedhidhig
bedhigal : mangsa adhem ing wektu bengi nalikané ketiga
bedhigasan : mbedhigal : ugal-ugalan
bedhiyang : kesusu lan gas-gasan mripate pendhirangan
bebudhag : rambut (grajen) digawé geni kanggo api-api
becik : jinismg ula mandi, ora gelem ngalih amarga kesed apik,sae;
beciké : prayogane;
dibeciki : digawé becik, direngkuh kelawan becik
becici : gedhang sing wohé akèh cilik-cilik
becicing : woh gadhung sing ana ndhuwur
becus : godag, jegos, bisa, saged
bedho : wurung, gagal, cabar
bedhog : dibedhog : pitik nalika saba dicolong kanthi dicekel
bedhol : bedhol : dicopot saka tancepan;
bedhol jangkar : mangkat lelayaran;
bedhol gendera : mangkat nglurug;
mbedhol omah : ngelih omah
begajagan : kelakuan ala tumraping wong wadon
begandringan : rerembugan, pirembugan
begja : lelakon kang maremaké ati;
begja kemayangan : begja banget;
begjan-begjan : adu begjan
begenggeng : mbegenggeng : wis wiwit waras, rasa katon sugih
begebluk : pageblug : unsum lelara
begedud : mbegedud : wangkal, ngengkel
begita-begitu : tandange kasar, polatané sereng jaralan muring
beguguk : mbeguguk ngutha waton : mbangkang, ora nggugu prentah
begupon : pagupon, kandhang dara
bekakak : kewan (wong) dianggo tumbal (wadal);
dibekakak : dipanggan wutuhan
bekakas : abrag, piranti, grabot
bekakrah : mbekakrah : akèh banget ora tumata
bekakrakan : babon pitik muni petok-petok karo kiter, bingung mrana-mrené nggegoleki
beker : jaran mbeker : nyuwara weru
bekik : mbekik : nyuwara seru sarta ngeget
bekikik : pitik turunan bekisar karo kampung
bekiking : mbekikuki : jago cilik lekas kluruk, jinis keyong nanging cilik;
mbekiking : kuru aking, kuru banget
bekisar : pitik turunan ayam alas karo pitik lumrah
bekuh : mbekuh : nggresah, sambat.
bekunung : mbekunung : mbregudung, wangkod; nggugu karepe dhewe.
begkukung : kala kanggo masangi macao.
bekakrak : mbekakrak : bubrah, ala banget.
bekti : bektya, sembah bekti, pangabekti, pakurmatan.
belah : sigar;
pambelah : juru misaya inina ing segara;
belah banten : wanguné klambiné wong lanang;
belah iwa : pawadonan;
belah kedhaton : untu ngarep ing dhuwur renggang.
belang : dlemok (blentong) putih ing kulit;
belang buntal : belang bunteng, belang buntal, warna sing manunggal.
belik : sendhang cilik, tuk pinggir kali.
beluk : keluk, kebul, kukus, ama pari;
kokok beluk : arané manuk jinis guwek;
beluk ananjak : nggugu karepe dhewe;
dibeluk : diceluk, diundang, diaturi, dipuntimbali.
belo : anak jaran.;
belo metu seton : mung melu-melu ora ngerti karepe.
bembeng : mbembeng : gedhe gilig tur wagu.
bendana : saradan utawa watak ala tumraping jaran.
bendu : deduka, nepsu, srengen.
benjit : genjik.
bendhalungan : guneman sing pra bener anggoné ngetrepaké unggah-ungguh.
bendhe : tetabuhan sejinis kethuk;
bendhega : punggawa kapal;
mbendheyot : mbreyot, kabotan gawan;
bendhel : wong wadon sing juweh lan seneng padu.
bendho : bodhing, arit gedhe;
bendhayat : sanak sedulur, brayat.
benet : lemari cilik lan cendhek.
benem : dibenem : digenem, dibakar.
bentayangan : ngalang-ngeling amarga ngrasakaké lara, menyang ngendi wae perlu golek butuh.
bentar : mlekah, nela, sigar, bengkah.
bentel : kebak banget.
benting : sabuk angkin.
bence : manuk gemak lanang.
bencoleng : mbencoleng : ugal-ugalan.
benyunyuk : benyunyak-benyunyuk : ora tata krama.
benggang : renggang, pisah.
bengi : wengi, ratri, dalu.
bengis : wengis, ambeg siya banget
bengkayang : mbengkayang :atos, kaku banget
bengkeleng : sedina mbengkeleng : sedina muput, sedina kepecut
benthet : rengat, jalaran dadi pecah
bengah : sapi mbengah : nyuwara seru
bengang : lara wadon
bengen : bengen-bengenan : wengen-wengenan, dalon-dalonan
bengep : rai katon kepu
bengkerengan : kerengan, padu, bengkrik
bengkung : setagen amba lan dawa kanggo para ibu yen mentas babaran
bengkowang : besusu
bengong : mlongo, katon plonga-plongo, ndlongop
beras : wos, isining pari sakwise digiling (ditutu);
dudu berase ditempuraké : ngudokaké rembug kang dudu mathuké ;
beras kencur : jamu kang duambi sak beras lan kencur;
beras kuning : beras sing campur kunir kanggo sarat;
beras melik : beras ireng
berdangga : pradangga, gangsa, gamelan
berdondi : pradonggi, cecongkrahan, pasulayan
bergadag : tandur mbergadag : abang semu kuning
bergada : golonganing prajurit, pepanthaning prajurit
bergas : apik (becik) lan sigrak
berod : mberod : oncad kanthi lumayu
besalen : panggonané tukang pandhe makarya
besiyar : mlaku-mlaku ngenggar-enggar ati
besilat : kumbi
besole : araning wit, angkup kluwih (sukun)
besono-besono : mbesono, ora,weruh tata krama
besturu : kabesturon : lena, ora prayitna, ora mulat
bestru : araning wit lan wohé
betah : kuwat nganti suwe, krasan, ora leren-leren
betuwah : pusaka kang duwe kasekten, bituwah
bethat : ora udan sakwetara dian sajroning mangsa rendheng
betatung : set rupané ireng
bethek : pager saka pring sigaran
bethem : isi kluwih
bethethet : sewengi bethethet : sewengi natas
bethik : arané iwak loh
blabaran : cengkorongan;
mblabar : mili mrana-mrana ;
blabar kawat : glangang adu-adu
blabur : mblabur : mbludag, banjir, rnblabar-mblabar
bladhah : dibladhah : dibukakaling-alinge (singgetane).
bladheg : mbladheg : terusan, ora leren.
bladher : mbladher : kebak endhut.
bladho : kalen gedhe;
lintang bladho : lintang panjer esuk.
blaka : waleh, kandha sabenere;
blaka suta : kandha sabenere, kandha santnane, ora ngapusi, ora goroh.
bibis : arané kewan sabangsané coro sabané ing banyu;
bibisan : arané thethukulan.
bibit : wiji, winih, turunan;
bibit kawit : mula buka sal mula.
bijang : dhadha, pundhak.
bidhar : tembo, praucilik sakadeleging kayu.
bidhung : dibidhung : dibedhung, digodha.
biyas : pucet dadakan merga isin (kaget).
bikut : ribut sengkut tumandang.
bilulung : pating bilulung : padha mlayu salang tunjang.
bima : nggegirisi, medeni;
bima : werkudara, panenggak pandhawa, bratasena, bayu putra, sena, abilawa.
binandhung : dibandhung : dirangkepi,
bintu : biru;
bintulu : poteng biru.
bingar : katon padhang polatane.
binggel : gelang sing manggon ing sikil.
bingleng : ngengleng, meneng amarga kedanan.
birawa : berawa, gagah, prakosa, nggegirisi.
bisika : bisikan, bebisik, asma, nama, aran, sesilih, peparab, kekasih, sinambat ing wangi, jeneng.
biskucing : arané thethukulan sing godhonge yen kesenggol mingkub.
biwada : dibiwada : diurmati, disungga-sungga, disubya-subya.
biwara : pariwara, wara-wara, byawara.
byantara : pasowanan;
abyantara : sowan.
byapara : kalakuan, bebuden, watak wantu.
byoma : byamantara, akasa, awang-awang, tawang, dirgantara, gegana, wiyati, jumantara, antariksa, cakrawala;
byuha : gelaring baris.
byuk-byuhan : wong akèh padha bebarengan teka.
byung-byungan : padha bebarengan mabur (lunga).
byor : abyor, sumorot padhang.
C
cabak : manuk saba bengi.
cabar : ora dadi,wurung, gagal.
cabuk : ampas lenga wijen.
cadhok : panduluné ora waras.
cagak : kayu (pring) ditrap ngadeg kanggo nyangga;
cagak elek : apa-apa sing kanggo srana supaya betah melek;
cagak urip : srananing urip
caya : cahya, guwayaning polatan;
dadya caya-murcaya : minangka tandhaning panuwun.
cakal bakal : wong sing miwiti gawe desa (negara).
cakar : sikil sakukuné tumraping sati iwen;
cakarwa : mliwis.
cakut : cukat anggoné tumandang.
cakra : gaman wangun kaya rodha mawa cringih-cringih;
nyakra manggilingan : gilir gumanti;
dicakra bawa : diangen-angen;
cakrak : bagus branyak;
cakrangga : bebek, kambangan;
cakranggana : mliwis, cakrawaka;
cakrawala : langit, tancebing langit;
cakrawarti : kang ngubengaké jagat;
nyakrawarti : ngratoni.
cakrik : rupa, wanguning rupa.
cakruk : gerdu, omah pajagan.
caksana : wicaksana, awas, waspada.
caksu : caksuh, mripat, paningal, mata.
caksusrawa : taksawa, sawer, ula.
cak-cakan : carané nindakake.
cala : cecala : aweh weruh sadurunge;
mancala : obah, owah, malih;
mancala putra mancala putri : bisa molah-malih;
mancala warna : malih rupa;
cala beka : prakara sing ana rubedane;
cala ina : cacat mripate;
calak cangkol : nglancangi gunem;
calang : cecalang : cecawis sadurunge;
cala pita : walang angkup, sendaren;
calathu : wicanten, ngendikan, ngomong, mojar, guneman, kandha;
cala-culu : clula-clulu;
calawadi : nyalawadi, tumindak ora beres;
calawentah : murang tata, ugal-ugalan.
calek : caket, cedhak, cendhak.
calik : lelungan tanpa nginep.
calita : obah, horeg, hoyag, gonjing.
caluk : kudhi, gobang;
cempaluk : pentil asem.
calung : sikil jaran sangisore dhengkul, tetabuhan sabangsané angklung.
camah : remeh;
dicecamah : diremehake.
caman : raup lan kemu.
cambor : cambur, campur.
camari : sona, segawon, srenggala, asu.
campaka : cempaka : kembang kanthil.
canang : suruh canang : suruh kuning sing enak dipangan.
candaka : cundaka, duta, kongkonan, utusan, telik.
candra : rembula, sasi, wulan;
dicandra : dicritakaké sarana pepindhan;
candramawa : kucing ireng endhas lan sikile putih;
candrasa : pedhang;
candra sengkala : tetenger kang winadi angkaning taun;
candra sengakala memet : candra sengakala arupa gambar.
candha : muring, nepsu;
candha birawa : aji sing bisa ngetokaké setan sing akèh banget.
candhak : candhaken : cekelen;
candhake : teruse;
candhakan : gathekan, gampang mangerti;
sakecandhake : sakecekele, saolehe;
candhak cekel : ngepek barang darbeké liyan pinangka panyaur utang.
candhala : wong nistha, wong ala kalakuane;
candhala gali : kalakuan ala.
candhet : dicandhet, digondheli, dipekak.
candhik : suruh sacandhik : suruh saunting;
candhik ala : candhik kala : wayah sore nalika layung katon.
canila : kasut, selop bludru.
cancala : obah, oyag, gonjing, kilat, thathit, ribet, rekasa;
cancalan : sangsalan;
cancalita : obah, kumelap.
canthaka : cumanthaka, umuk, kumawani.
canthang : semut gedhe warnané ireng;
canthang balung : abdi dalem lurahing tledhek.
canthas : bregas lan gagah.
canthek : cacuking prau ing ngarep lan buri.
canthing : sawur, cidhuk banyu ing kolah, cidhuk cilik nganggo cucuk digawé saka tembaga piranti kanggo mbathik.
canthuka : canthoka, kodhok;
sasra canthoka warsa : kodhok sewu kodanan, padha ngorek, sasmitané gendhing kodhok ngorek.
cangak : manuk jinise blekok.
canggeh : seneng cawe-cawe (maeka, cengkiling), seneng njejupuk.
cangkring : wit-witan mawa eri.
canguk : wong piniji dadi mata pita ngawasi musuh.
cangungong : uniné merak.
capa : gendhewa.
capang : brengos sing dawa nyenthang, caplang.
caparu : panginangan, wadhah kinang.
capet-capet : rada kelingan.
capil : caping, tudhung.
carakea : kongkonan, utusan, duta.
carang : pang pring;
carang buntala : gombyok lapak jaran;
carang gantung : araning gendhingan;
carang gesing : pipis tuban, gedhang karo santen dicampuri endhok lan gula terus didang;
carang landhep : gaman landhep;
carangan : lakon wayang sing mung karangan (anggitan);
nglincipi carang papak : tumbak cucukan, adul-adul.
caru : sajen, kurban;
dicaru : dikorbanake.
carub : awor, campur;
caruban : campuran;
carob wor : campur dadi siji.
carubak : crubuk : dhapuring keris.
caruk : nyaruk : njupuk srana nggegem saolehe ora milih;
caruk banyu : ora dipilihi, gedhe cilik padha.
car-car : guneman mung waton muni;
car-car kaya kurang janganan : ngomong mung sasenenge dhewe, waton muni.
catra : payung, songsong, pangayoman.
caca : rengat, benthet, cacad;
caca netra : cacad mripat;
caca upa : ngrenggangaké paseduluran sing raket.
cacah : wilangan akehe samubarang;
dicacahake : dietung, diwilang;
ora kecacah : ora kapetung;
cacah jiwa : akehing wong sing dedunung sawijining negara;
cacah eri : petungantumrap iwak loh;
cacah wuwung : petungan kehing omah;
cacah pathok : petungan kehing sawah;
cacah sirah : petungan kehing wong.
cacah cucah : olehe ngunek-unekaké sak katoge.
cacak : coba, jajal;
kalah cacak menang cacak : samubarang prakara iku arané kudu dicoba dhisik.
cathok gawel : seneng maoni, seneng cawe-cawe.
cathok pelas : tangkeb pelas, jarit cupet yen kanggo tapihan.
catho-catho : kurang awas pandulune, durung ngerti temenan.
cawar : cabar, cebol, wurung tanpa woh.
cawe-cawe : melu ngrembuk prekaraning liyan.
cawuh : dhumpyuk.
cebol : cendhek dedeg piadege;
cebol nggayuh lintang : wong sing duwe panjangka prakara sing mokal;
cebol kepalang : yen ngadeg katon cendhek yen lungguh katon dhuwur.
cebong : anak kodhok sing isih kaya iwak.
cedan : cacad, dicedan : dicacad.
cedhok : serok kanggo golek iwak;
tukang cedhok : tukang golek iwak;
cedhok-cedhok sembahe : nyembah bola-bali;
nyembah sacedhokan : nyembah mung sepisan.
cekel : murid (baturing) pendhita.
cekli : omah cekli : omah cilik sarta becik;
ceklen : pasugatan prasaja.
cekoh : dhokoh lan sengkut anggoné mangan;
cekoh regoh : wis jompa lan ora bisa ngglawat.
celeng : andhapan, wraha;
celeng goteng : celeng cilik;
celeng mogok : araning gendhing;
cedhak celeng boloten : srawung karo wong ala gampang ketularan.
celu : kumacelu : kacelu, kepingin banget, kumudu-kudu.
celung : kecelung : kembang dhadhap.
cempreing : cemprengan : remeh, ora aji, clemen.
centhang : cawek cilik;
dicenthangi : ditengeri tumrap tulisan;
centhangan : cathetan, pengetan;
centhang-centheng : tansah kena.
cembeng : riyaya memetri kubur pendhak april tumrap bangsa cina;
cembengan : riyaya karamean ngarepaké giling tumrap pabrik tebu.
cengeh : cengeh, cenges, lombok.
cengeng : cingeng, gembeng, cewek gambreng, gampang nangis.
ceples : jibles, jebles, trep.
ceplukan : araning tetuwuhan, araning manuk.
cere : ceremende : kewan jinise coro cilik.
cethek : cethek, ora jero;
cethek budiné : ora muluk kabudene;
cethek kawruhe : ora dhuwur kawruhe.
ceblaka : cablaka, prasaja, baris, blaka.
cekak : ora landhung, cendhak;
cekak aos : cekak cukup : cekak akèh surasane, mentes;
cekak ambekané : ambekané ora landhung;
cekak budiné : cugetan aten, nepson;
cekake : ringkese rembug.
celuluk : cluluk, alok, nguwuh, ngucap.
celom : celong, aclum, (pucet) amarga mentas lara.
cemani : pitik sing ilese ireng mulus.
cemuru : kidang.
cemoe : wedang jae nganggo ampas.
cempuling : tumbak nganggo ganthol piranti golek iwak.
cempurit : garan wayang saka sungu.
centhe : saron cilik;
centhe-centhe : guneme wong wadon seru.
centhula : murang tata, kurang ajar.
cenggama : cenggami, drigama, dirgama, sangga runggi, kuwatir, sumelang.
cengkah : duwa dinuwa, sulaya.
cengkiling : seneng mara tangan.
cengklung : cecengklungan : cengklungen, ngarep-arep banget, ngantu-antu banget.
cenguk : anak kethek.
cepon : wakul, cething.
cerbak : ora tampikan apa-apa dipangan;
cerbakan : wataké arepan.
cethik : balung ngisor bangkekan, daden geni;
geni wis mati dicethikaké maneh : nyungulaké prakara sing wis kasilep;
kecethik : konangan alane.
ciblek : araning manuk wujude cilik.
ciblon : gawé klagan srana ngeplaki banyu sing agung ing kali;
gendhing diciblonake : gendhinge digawé irama rangkep.
cina : cihna, tandha, bukti;
cina : bangsa tionghwa;
cina craki : gemi banget;
cina diedoli edom : enggoné wong pinter diumuki kepinteran;
kelebon cina gundhulan : kena ing apus;
cinarita : cinatur, kocap, dicritakake;
cinawi : rinengga ing kekembangan.
cindhe : bakal sutra abang kekembangan;
emban cindhe ban cinadan : pilih sih.
cindhil : anak tikus;
ditumpes sacindhile abang : ditumpes saanak turune.
cinitra : kagagas, katulis.
cintaka : panggagas, pangangen-angen.
cintraka : cilaka, sangsara, susah.
citantya : cintya, ayu, endah.
cintra : cedya, cacad, ciri.
cincim : cincin, kalpika, sesupe, ali-ali.
cincing : nyilakaké tapih (bebed) munggah;
cincing-cincing teles : karepe mung sethithik wekasané malah dadi akèh.
cingak : ndengengek mandeng amarga gumun.
cinggunggoling : manuk sikatan.
cingkluk : njejaluk, ngemis.
cipta : gagasan, pangangen-angen;
saciptané dadi : apa sing gagas mesthi klakon.
climut : clemer, culika, dhemen nyolong.
clingus : isinan, ora wani patemon.
cluluk : kandha, ngandhakake.
clumpring : angkup ing ros pring ing jabané ana glugute.
clunthang : araning gendhing;
clunthangan : ugal-ugalan, kurang ajar.
cluring : dhuku, langsep.
cluruit : tikus berit, tikus sing ambuné apek.
craken : adon-adonané jamu.
crema : walulang.
cripu : sandhal nganggo japitan.
crongoh : ora tampikan marang wong wadon.
cubung : kecubung, thethukulan sing wohé mendemi.
cukit : sada sing digawé pring kanggo nyulit candu;
cukit dulit : baturing maling.
cumadhong : sumadya nampani (nindakake).
cumeri-ceri : sengit, gething banget, ora sudi banget.
cumpen : sediyané mung sacukupe.
cuplak : lelara kulit njendhol atos.
cucuk : cangkeming manuk;
nyucuk ngiberaké : wis disuguh mulihe isih nggawa;
tumbak cucukan : wong kang para wadulan;
cucuk besi : manuk saba banyu, cathut gedhe.
cuwak : kakehan ragad amarga boros nganggone.
cuwiri : careking bathikan lung-lungan ngremit.
colong : nyolong : njupuk ora kawruhan sing duwe lan ora nembung;
bab colong jupuk : prekara nyolong;
tinggal glanggang colong playu : mlayu saka paprangan;
nyolong laku : nindakaké kanthi sesidheman.
cowong : pucet lan kuru.
D
dadar : didadar : diteter, dileler;
pandadaran : paneteran, paneleran;
dadar leler : ganjaran pinangka piwalesing lelabuhan.
daga : ndaga : mbadal prentah, mbangkang lan nglawan.
dagda : widagda, wicaksana, pinter,
daging : keklumpukaning serat-serat ing awak;
isih kulit daging dhewe : isih sedulur dhewe;
nitipaké dagingsaerep : maratuwa masrahaké anaké wadon marang mantune.
daha : kobar, kabesmi, kobong.
dahwen : seneng nyaruwe liyan.
daya : kekuatan;
daya dinayan : bantu-binantu, tulung-tinulung.
dayaka : wong kang melasi.
dayinta : dayita, prameswari.
dalan : margi, marga, dalanggung, gili;
dalan gawat becik disingkiri : wong sing angel sratenané becik disingkiri;
dadi dalan suthik ngambah : wis emoh tepung maneh;
sarik dalan nyandhung watan : prakara sing angel lan mbebayani.
dalasan : dalah, kalian, kalih
dalem : ing sajerone, wektu, saben, sesuluh pandarbe wong kapindho lan katelu tumraping ratu;
abdi dalem : abdimu;
wiyosan dalem : tingalanipun, wetone;
daleman : sawah (pekarangan) kagungané ratu.
dalih : didalih : dikira, disengguh, dinyana, diterka, didakwa.
dalu : bengi, wengi, wis mateng banget;
kadaluwarsa : kasep, lungse, kliwat
dama : asor, nistha, bodho;
didama-dama : diugung, diuja;
didaman : berdaman, diaji-aji banget.
damar : dilak, diyan, lampu;
damar sela : blendoking wit.
damba : krenah, kajuligan.
dana : paweweh;
dedana : aweh apa-apa kanggo kautaman;
didanani :diwenehi dana;
didanakaké : diwenehaké pinangka dana;
kedanan : kepotangan kabecikan;
dana bau : dedana sarana nyambut gawe tanpa pituwas;
dana driyah : nindakaké kautaman sarana dedana;
dana wira : wong kang seneng dedana;
dana krama : ngerti ing tata krama.
danar-danar : praené wong wadon sing kunirig ngresepaké
danas : nanas.
danawa : ditya, raseksa, diyu, buta; yaksa, wil, danuja
danu : maesa, kebo;
danujwa : danuja, linuwih.
danurdara : satria, sekti.
danta : denta, untu, gadhing, sareh, lirih, alon
danten : dara.
danti : gajah
dapak : yen, manawa.
dara : manuk bangsané dheruk lan puter, bumbung panderesan aren, bojo, prawan;
dara dasih : kelakon apa sing katon ing impen;
daraka : kukuh, tetep;
darana : drana, sabar, sentosa;
darani : bumi;
darapon : supaya.
darba : suket.
darbe : duwe, gadhah, kagungan;
darbekmu : duwekmu;
darbeké adhi : duweké adhi
dares : manuk saba bengi.
daridra : mlarat, kecingkrangan.
darja : sarana, pikukuh, sentosa.
darma : kewajiban, kautaman, panggawe becik;
sadarmi : mung netepi wajib;
didarmani : diwenehi darma.
deres : nderes, golek legen krambil kanthi cara magas manggare nuli diwadhahi bumbung;
dewan : wong nderes.
derah : ndliya;
ndira pati : nekad namaha marang pati.
desa : dhusun;
ndesani : kaku, ora lemes;
padesan : padhusunan, wewengkoning desa;
njajah desa milang kori : njajah menyang ngendi-endi;
desa mawa cara negara mawa tata : saben panggonan duwe tata cara dewe-dewe.
dewa : jawata, dewata, surapsara : roh luhur sing nguwasani salah sawijining kodrat;
didewa-dewa : dipundhi-pundhi;
kadewan : padunungané para dewa;
kendhit minang kadang dewa : luput ing bebaya;
dewaji : nyebut marang ratu;
dewalaya : kadewan, kahyangan;
dewana : sorot, cahya, linuwih;
dewananggana; dewanggana, widadari;
dewangkara : srengenge.
dewi : dewa wadon, widadari, sebutaning putri.
dedaman : berdaman, dhuit sing diemi etni jalaran wis ana tunggalan.
dedeg : dhuwuring pawakan;
sadedeg : dhuwure padha karo dedeg wong;
ndedegi : njenengi, jagong nggoné wong duwe gawé;
dedeg pangadeg : wanguning pawakan, dedeg piadeg;
sadedeg sapangawe : dedege padha karo dedege wong lan tangan ngacung mendhwur jejeg.
deder : garan panah.
dedreg : rame anggoné padu (perang).
degsura : kurang ajar, ora ngerti tata krama.
delahan : akhir tembe, akhirat.
delap : arepan, jalukan;
delap-delape : teka dené arep (gelem).
deleg : lajere, pokoke, bakune;
deleging atur : bakuning atur;
delegan tembako : gulungan tembako;
tembakoné didelegi : digulungi.
deles : tulen, murni, uceng-uceng diyan.
delik : mendelik : mentheleng;
pendelikan : penthelengan.
deling : pring, krungu;
didelingake : ditilingake, dirungokaké temenan;
dumuling : keprungu.
demak : didemak : didekep.
demang : lurahing bekel;
demang ngiras tangkilan : dhayoh ngiras dadi paladen.
demenakake : bocah sing ora rewel, ngiegakaké (nyenengake) ati.
demimil : ndremimil, tansah guneman baé.
demunung : ndremunung, grenengan, grundelan;
dumunung : wis dunung, wis ngerti.
demuwe : dumuwe : panggarape ngati-ati.
denang : ndenangi : ngonangi;
kadenang : konangan.
denawa : danawa, buta.
denta : danta, dhenta, gadhing;
dentawyanjana : urut-urutané aksara jawa.
depara : ndupara : mokal.
derana : darana, drana, sabar.
derapon : darapon, drapon, supaya.
derbala : sugih nderbala : saya mundhak sugih.
dengki : drengki, srei
derbombok : manuk sribombok.
derdah : dredah, congkrah, pepadon, sulaya.
dereng : adreng, kapidereng, kadereng, banget anggoné kepingin.
derep : buruh ngeneni pari, opahe pari bawon;
drep tinggal tumpukan : ninggalaké pagawean sing pancené oleh opah.
derganca : sulaya, benceng panemu.
dergil : ndergil : sregep ing gawé, sugih akal sing ngasilake.
derman : wong wadon sing sugih anak.
dermis : ndermis, nderwis, seneng njejaluk.
derwolo : nderwolo : ngengkel, nggugu karepe dhewe.
derwili : nderwili : ganti-ganti asile pepanen.
destun : sabenere, malah, luwung, kebangeten.
dhadha : jaja;
ngilani dhadha : ngina marang liyan;
didhadha : didhadhagi, diakoni, disanggemi;
pandhadha : anak nomer telu;
suku dhadha ateken janggut : rekasa banget;
dhadha manuk : dhadha peksi, dhadha sing mungal;
dhadha walang : lingiran kikis telu cacahe.
dhadhag : wani nanggung kanthi panggah;
didhadhagi : diakoni klawan tatag.
dhadhah : bulak, papan amba adoh saka desa.
dhadhak : tlutuh kweni;
dhadhakan : jalaraning prakara;
dhadhakan nglayoni : rembug alesan ngereni mung amrih wurunge.
dhadhap : tetuwuhan kang bisa gedhie lumrahe kanggo pager.
dhadhuk : gegodhongan garing upamané rapak, damen, klaras.
dhadhung : tampar gedhe kanggo nyancang raja kaya.
dhadhut : lemu weweg.
dhaeng : sebutan dharah bugis, arané prajurit kraton ngayogjakarta.
dhahat : dahat, banget.
dhahyang : dhayang, dhanyang.
dhaya : bedhaya, medhek.
dhayung : welah arupa enthong gedhe;
didhayungi : diwelahi;
dhayung oleh kedhung : oleh dalan (srana) sing prayoja anggoné arep tumindak ala;
didhayungaké : dileremaké tumrap lemah garapan.
dhakah : gedhe tumraping wit;
dhakah srakah : kumudu-kudu oleh akèh.
dhakon : dolanan saka kayuwangun lesungan nganggo cluwukan kanggo wadhah kecik
dhalang : wong sing panggaweyané nglakokaké lan nyritakaké wayang;
dhalang mangsa kuranga lakon : ora bakal kentekan omongan;
dhalang kerubukan panggung : kandheg amarga kepedhotan omongane.
dhamang : mangerti temenan, terang pangertene.
dhampa : lelara kulit sing wujude mruntus.
dhampit : bocah kembar lanang wadon.
dhamis : trep lan rapet tumraping sesambungan (lambe).
dhama-dhini : kedhana-kedhini : anak mung loro lanang wadon.
dhamplak : sungu dhamplak : sungu gedhe lan dawa.
dhandhang : manuk gagak, piranti kanggo ndhongkeli watu;
dhandhang diunekaké kontol : sing ala dikandhakaké becik.
dhandher : ketela, kaspa.
dhanu : ranu, tlaga.
dhanyang : dhemit sing baureksa;
abu dhanyang : sanggan, piranti kanggo nyangga tembok.
dhangan : entheng, waras, penak;
dhangan ing penggalih : seneng sarta lega lila.
dhasulaya : kedhaton, daleming ratu.
dhat nyeng : ora ajeg.
dhawuk : ulesing jaran werna abang, ireng lan putih.
dhedhak : kulit pari sing setengah lembut.
dhedhet : erawati, guntur, gludhug.
dhehem : nyuwara kanthi mingkem nglebokaké hawa menyang gurung.
dhedhel : dhedhel-dhuwel : entek-entekan dhuwit lan sandhangane.
dhepe-dhepe : ngempek-empek.
dhepok : padhepokan : padunungané pandhita;
dhedhepok : dedunung, manggon.
dherekan : kemiri.
dhekeman : kedhele.
dhengkul : jengku, sambungané pupu lan kenapol;
atiné landhep dengkul : bodho, kethul banget;
kendhangan dhengkul : mung kari seneng-seneng;
didhengkul : disodhok nganggo dhengkul.
dhestha : mangsa dhestha : mangsa sewelas.
dhesthar : iket.
dhesthi : piala;
guna dhesthi : sarat kanggo nggunani.
dhempel : perangané lawang sing dipasangi inep.
dhidhis : nlisir sirah nganggo driji kanggo goiek tuma.
dhimpil : araning sawijining kertu cina, kamar ing omah sisih kiwa.
dhihin : dhikik, dhikin, dhisik.
dhuwet : woh-wohan cilik-cilik rupané wungu rasané legi-legi kecut.
dhuku : woh-wohan cilik-cilik isiné putih rasané legi.
dhudha : wong lanang sing wis ora nduwe bojo;
dhudha bangsong : dhudha tuwa tur sugih anak;
dhudha bantas : araning jingklong;
dhudha bocah : joko sing ditinggal mati kekasihe;
dhudha kalung : dhudha sing nduwe anak wadon sing wis bisa ngingoni;
dhudha kawuh : dhudha sing wis tuwa;
dhudha kembang : dhudha enom durung duwe anak;
dhudha calak : wong lanang sing purik.
dhugdheng : wong dhugdheng : wong kang menangan.
dhukung : dhuwung, kadga, keris.
dhukuh : dhekah, desa cilik;
dhukuhan : pekarangan sing ditanduri.
dhukun : tukang nenambani, wong wadon sing nulungi wong mbayi;
kaya dhukun kurang tindhih : grenengan muring-muring.
dhukut : suket;
dhukut kruwut : tetanduran ing pekarangan.
dhumpyuk : gebyuk padha rupane, dhompo kapindhon ngetunge.
dhuplak : piranti kanggo nocoh kinang.
dhuwuran : kembang dhuwuran : kembang sing ditumpangaké tukon pasar.
dibya : linuwih, panunjul;
kadibyan : kaluwihan, kasekten.
digdaya : digjaya : menangan, digwijaya.
digsura : degsura, ora ngerti tata. krama, kurang ajar.
dika : ndika : andika, jengandika, panjenengan, kowe, keng slira, slirane, sampeyan;
ndikakaké : dikon, didhawuhi, diutus.
dilat : ndilat : namakaké ilat arep ngrasakake;
idu didilat maneh : nyeled kasaguhane.
dilem : tetuwuhan sing godhonge mambu sedhep.
dilep : didilep, diunthet, dislewengake.
dilir : ndilir, dlidir.
dimen : kareben, supaya, amrih, cikben.
dina : ri, hari, dinten;
sadina-dina : saben dina;
dinan : etungané sadina;
ana dina ana upa : ora perlu nusahahké sing arep dipangan.
dipa : dwipa, obor, ratu, gajah, pulo, dipaya.
dipara : dupara, mokal, nglengkara.
dirga : dawa, panjang;
masang dirgana : masang krenah;
dirgamaya : dirgasana, dhampar;
dirgantara : awang-awang;
dirganca : sulaya, geseh panemu.
dite : ngahat.
diwangkara : diwasasri, srengenge.
diweg : daweg, lagi.
diwya : dibya, linuwih, pininjul.
diya : diya-diniya : udur-uduran rebut bener.
diyan : diyah, lampu, dumilah, dimar, damar.
diyon : iyon, pepadon prekara anggoné arep nandangi pegawean.
dlame : ndlame, ndlameh, ngame, tansah guneman,
dlamong : ndlamong, clemongan.
dlanggu : dlanggung, dalan.
dleder : ndleder, dlederan, mlaku karo pamer.
dleya : ndleya, nglirwakaké wajib, sembrana, weya.
dlereng : dlereng-dlereng : lorek-lorek;
sadlerengan : sacleretan, satleraman, sakeplasan.
dlera-dlera : plerak-plerok ngulataké wong lanang.
dleka : kayu (pring) malang manut ambaning amben (lincak) kanggo tumpangan galar.
dlering : janur aren;
dluya : ndluya, banget anggoné nglirwakaké pitutur.
dlomok : ndlomok : keladuk guneme;
ora ndlomok : temenan, ora goroh.
dlongop : kembang cubung (duren).
dodod : kampuh, jarit dawa lan amba agemaning priyayi yen pasowanan langrebeg.
dodok : telik;
dodok acung-acung : nuduhaké papan sing arep dimalingi.
dokan : manuk wulung.
dom : jarum, wesi bunder lancip cilik kanggo dondom;
dom sumurup ing banyu : laku samar kayu lakuné telik.
domba : wedhus gedhe;
apen domba : apen gedhe;
didombani : diawat-awati, dipanggedeni.
dongang : kembang;
ndongong : mung meneng wae ora tumandang,
dora : goroh;
doradasih : daradasih;
doran : garan pacul;
dorapala : panjaga lawang;
dora sembodo : kapeksa goroh kanggo nylametaké liyan;
dora cara : dura cara, goroh, gegorohan.
drajat : pangkat, kaluhuran.
dragem : jragen, jaran ulese abang semu ireng.
drastul : tandu.
drawa : drawaya, ledeng, luluh, ajer;
drawana : mili, luluh, ledeng;
drawas : ndrawasi, mbebayani, mutawatiri;
drawili : drawili, drewili, tanpa kendhat;
drawina : kesugihan, kamulyan;
andrawina : suka-suka mangan enak.
drenges : kembang suruh;
drengengesan : cengengesan.
dredah : pepadon, udreg-udregan.
dregang : dregang-dregang : pawakan gedhe dhuwur.
dregil : ndregil, sregep lan sugihreka kang ngolehaké pametu.
drema : sadrema : tumindak mung karana netepi wajib;
dreman : sugih anak.
dremba : akèh tadhahe.
drenjet : ndrenjet, ndlejet, menyang ngedi;-endi amarga golek utangan.
drengki : meri marang kabegjané liyan.
drestanta : tuladha, tuladhan.
drestha : dresthi, mata.
drigama : drigamii, bebaya;
pasang drigama : gawe gelar samedya ngapusi.
driyah : dana;
driyahi : ndanani, ndriyahake, ndanakake.
dringo : empon-empon kanggo tamba.
drubiksa : bekasakan, buta alsan.
druhaka : druwaka, duraka.
dramas : mas.
drona : jim, klenthing.
duduk : nduduk : lelungan dilajo mruput esok supaya enggal tekan;
diduduk : didadak, ora diantan-antani saduunge;
kena ing duduk : kena lelara kaya udun ana ing gulu;
duduk wuluh : tembang megatruh,
duga : dugi, kira;
nduga : ngira-ira, nyana;
keduga : keconggah, kwagang, saguh tumandang, seneng atine;
panduga : pangira, panyana;
duga-duga : dipikir dhisik amrih apike;
duga prayoga : pangangkah amrih apike;
duga wilara : pamikir, pangira-ira, partemu;
duga rumeksa : migatekake.
dugang : didugang, ditendhang;
dugang wirowang : sekawit ngewangi wekasané dadi musuh.
duging : anak walang.
duhita : juwita, putri, endah.
duhkata : kasusahan.
duhkita : susah, sedhih, sungkawa.
duk : tapasing aren;
duk sandhing geni : wong lanang kumpul karo wong wadon gampang tumindak ala.
duka dalem : duka sampeyan, embuh.
duka cita : susah, sedhih, kasusahan.
dak-duk : tumbak.
dukut : suket.
duksina : kidul.
dumunang : sumeleh, manggon, sumerep, mangerti.
dunung : panggonan, prenah, dodok selehe prekara;
durung dunung : durung mangerti cetha;
didunungi : dipanggoni;
didunung-dunungaké : diterangaké kareben ngerti;
padunungan : panggonan;
kadunungan : dienggoni, didokoki;
dunung karas : dunung numpang, mondhok ing pomahané wong liya.
duna dungkap : tuna dungkap, meh tekan.
dungek : endhang baturing pendhita.
dupa : menyan;
dedupa : ngobong menyan;
padupan : papan kanggo ngobong menyan.
dupi : bareng, nalika.
dura : adoh;
duraka : dosa mbangkang prentah;
durantara : adoh, nglengkara;
duratma : wong ala, maling, duratmaka;
duracara : doracara, goroh, apus-apus;
durhaga : cilaka, nistha;
durbala : ringkih, ora rosa;
durdah : derdah, sulaya;
durjana : wong ala, maling;
durga : angker, bebaya, pakewuh sungil;
durgana : bebaya, pakewuh;
durjan : duren;
durjasa : wirang, kawirangan;
duryat : kabegjan;
durlaba : angel;
durlaksana : laku ala, ngalamat ala;
durlaksmi : cilaka;
durma : araning tembang macapat;
durmanggala : ngalamat ala, kacilakan;
durmata : ala kelakuane, bodho;
durmeda : bodho;
durna : lajering anyaman, pangayoman;
durniti : pranatan ala, wong aia, mungsuh, satru;
dursila : maling, kawentar alane;
durwiweha : kurang ngati-ati, bodho;
durwyasana : kurang ajar.
dwaja : tetenger, gendera.
dwapara : jaman kang katelu.
dwara : lawang, gapura;
dwarapala, dwarapati : panjaga lawang.
dwija : dwipati, pendhita, guru.
dwipa : dwipaha, dwipangga, gajah.
E
eba : endah, becik, gajah;
ebakara : tlale,
ebar : kebar, dikebarake, dikatonaké wong akèh.
ebat : gumun, wedi, asih;
ngebat-ebati : ngebat-ebatake, nggumunake.
ebeg : lemeking lapak jaran kang rinengga-rengga;
jaran ebeg : jaran kepang;
ebeg-ebegan : nganggo ebeg.
eber : ngeber, bakulan kanthi ngedolaké barang dagangan ora sarana kulak;
dieberaké : diedol kanthi eberan.
ebek : kebekan : kebak, kebak gagasan, jibeg, sedhih banget.
ebor : cidhuk banyu gedhené saember digarani dawa.
ebor : wurung, gagal, jugar, ora dadi.
ebang : diebang-ebang, dijanjeni yen bisa nindakake.
ebek : diebeki, dipek, diaku.
ebuh : diebuhake, dibubuhake, dipasrahake.
ebuk : kreteg cili ngisore dinggo dalan banyu;
diebukaké : didol kamthi rega apa kulakane.
ebrok : panggonan;
diebroki : dijegi, dipanggoni.
ecak : diecakake, ditindakake, ditanjakake.
ecam : diecam, disuri banyu.
edak : dak, ambeg sewenang-wenang marang liyan;
ngedak-edakaké : ngedir-edirake;
kalah dak : kalah kuwasa;
edak edir : ambeg sawenang-wenang.
eduk : duk, tapas aren.
edab : gumun;
ngedab-edabi : nggumunake.
edi : adi;
edi peni : sarwa becik sarta arang anane.
edhum : eyub, aub.
edhag : didokok ora dipayoni.
edhak : dipunnedhakaken : diudhunake.
edheng : ngedheng, geblak ora ditutupi;
diedheng-edhengaké : dikaton-katonake, ora digawé wadi.
edheg : dipunedheg-edhegi, digawé supaya dheg-dhegan.
edhem : diedhemake, disarehake, dililihake.
egak : diegak, diina, diremehake.
egah-eguh : ngreka murih becik (tumata).
egla : ngegla : katon cetha, katon makna.
egla-egle : mung disangga kepenak.
egong : diegongi, diganepi nabuh gong, rembuge diiyani.
egrang : pring (kayu) didokoki pancatan kanggo mlaku.
egung : diegung, diileni banyu nganti agung;
diegung-egungaké : digunggung, dialem.
ejeg : ngejeg : mlaku cepet jangkahe (tumrap wong mikul).
ejleg : mlaku rikat;
ejlek eler : bola-bali mara.
ejrah : petungan, rantaman;
diejrah : dietung-etung.
eka : siji;
ekan : ijening cacah;
dieka-eka : dipikir-pikir sadurunge;
eka dasa : sewelas;
diekadasa : digoleki ekané lan dasane, dipikir-pikir sadurunge;
mangeka pada : semedi kanthi mungglaké sikil.
eklas : resik, murni, lega lila terusing batin;
dieklasaké : dililakaké terusing ati.
eklek : ora ngaso, tansah dikongkon mrana-mrana.
ekral : ekrar : keterangan bab putusaning perkara;
diekrarake : diundhangake.
eksi : mata.
ekul : diekul, disepelekake, diina.
elat : dielati, dilowongi.
eleg : dieleg-elegi : dibebeda, diiming-imingi.
elo : ukuran dawa, lelo = 0,688 m
elok : nyebal saka kahanan salumrahe, kaelokan : prakara kang elok, mukjijat.
elmu : elmi, ngelmi, kawruh.
eluh : luh, banyu kang metu saka mripat;
sing dieluhaké : sing nandhang lara apa.
eluk : luk, dieluk, digawé blengkuk ditekuk;
dielukaké : ditekukake, diarih-arih, dipripih.
elur : cacing sing saba sawah;
dielur : dioyak, dibledig.
ema : emas.
emar : awak lemes tanpa daya;
ngemar-emari ati : gawé rasa kuwatir.
emas : mas, jene, rukma, rukmi, ema;
diemas-emasi : digemateni.
emba : embane : umpamane;
memba-memba : mindha-mindha kaya;
diemba : diemper kaya, ditiru.
emban : abdining ratu juru emong;
diemban : digendhong ana ngarep nganggo slendhang;
diemban ojong : diemban kanthi sikil dislonjorake;
diemban pekeh : bocah sing diemban sikile ngethapel awaké sing ngemban;
ngemban dhawuh : nglantarake, nekakaké dhawuh;
embanan : gendhongan;
emban cinde emban ciladan : ora adil pangrengkuhe.
embat : kayu gedhe glagaring kreteg;
diembat : dipenthang tumraping gedhewa, dientul-entul tumraping pikulan, dirembug bebarengan tumraping prakara;
embatan : pikulan.
embek : uniné wedhus, trima ngalah;
embek-embekan : gelut sing kalah muni embek lan gelute dipungkasi.
embeng : pedhet (anak sapi).
embeg-embeg : palemahan jejemblegan, bladheran;
diembeg-embeg : dipilara;
diembeg-embeg rembug : diunek-unekake.
embel : rawa.
embel-embel : wuwuhan sethithik bab keterangan;
diembel-embeli : diwuwuhi sethithik bab keterangan.
embes : ngembes, tambas metu banyune, lemah sing metu banyune;
embes-embesan : banyu kang ngembes, pametu kang mirunggan.
embuh : kilap, duka dalem, ora weruh, ora terang;
diembuhi : diwangsuli embuh;
embuh-embuhan : durung karuwan.
embun : diembun, disunggi, dipundhi tumraping dhawuh;
embun-embunan : pasendhulan, lowahing balung sadhuwuring bathuk.
emel : donga, rapal, mantra;
diemeli : didongani;
diemel : diapusi kanthi rapal, dilapurake.
emi : diemi-emi, dieman-eman banget, dirumat premati.
emnon : emon-emon : panganan kang disimpen sedhian dhayoh, kulawarga sing jompo (lara) sing perlu dijaga kanthi premati.
emong : diemong : diladeni lan digawé seneng atiné tumrap bocah, dianut karepe aja nganti kagol atine;
emong-emong : emong kething, bancakan.
emeng : kemengan, bingung atine, kewuhan, sedhih.
empan : makan, murub, tumanduk;
potlot iki empané apik : yen kanggo nulis becik;
pancinge diempani : pancinge dipakani;
golek empan-empan : golek urub-urub;
nganggo empan papan : mbedakaké papan lan kahanan.
empen : mempen, ora lunga-lunga saka ngomah, medekung.
empir : ngempir-empira : weteng kang nglempreh amarga keluwen.
empu : lajering empon-empon, wong kang ahli keris (sastra).
empol : pucuking wit kambil;
empol pinecok : gampang banget.
emprit : manuk cilik jinise manuk glathik;
emprit ganthil : manuk kedhasih.
emu : embut amarga dipijet-pijet tumraping woh-wohan.
emu : abor, kopyor, remuk njero amarga diantemi.
enar-enir : tansah sumelang lan kuwatir.
endah : becik banget;
endahneya : endahane, endahpuna, saeba bakal.
endra : ratu;
endrajala : pangapus, krenah, kajuligan;
mangendrajala : naniakaké pangapus (kajuiigan);
endralaya : indraloka, endrapada, kayangané bathara indra;
endracapa : kluwung, gendhewané bathara indra;
endrawila : inten biru.
endhas : sirah, mustaka;
endhas-endhasan : perangan kang ngarep dhewe;
gedhe endhase : kegedhen endhas, keladuk panjangkane;
endhas digawé sikil : nyambut gawe direwangi ngaya-aya banget;
diulungaké endhase digontheli buntute : menehaké apa-apa laire lila batiné owel.
endhe : kanca;
diendhe-endhe : direndhe-rendhe, disesuwe.
endhem : diendhem, didhelikake, disimpen;
endhem-endheman : Incim-inciman.
endhih : diendhih, dikalahake, diasorake.
endhog : tigan, antelu, antiga;
endhog sapetarangan mati siji mati kabeh : padha patembayan nedya sabaya mati;
njagakaké endhoge siblorok : njagakaké prakara sing durung karuwan ana;
pendhita endhog : wong kang sumuci-suci.
enu : dalan.
entek : entek entung, entek babar pisan.
entar : dudu teges sing sabenere nanging silihan;
mentar : lunga.
entra : tetenger, pratandha;
dientra-entra : digawé kaya, diwangun niru kaya;
dientrani : ditengeri, dicireni;
entran-entran : tetiron, pepethan.
entrah : saentrah-entrahe, satingkah polahe, kabeh kang ditindakake.
engga : saengga, kongsi, nganti;
enggane : ing saupama.
enggak : nglangi ngadeg.
enggar : seneng atine;
ngenggar-enggar : nyenyeneng ati.
engkrang : carané njoged;
saengkrang-engkrange : sapari polahe,
epek : setutan digawé saka bludru kanggo nyangkolaké timang.
epeh : drengki, srei, me-ren.
epok : wadhah kinang nalika siba rata.
era-eru : dahuru, geger.
eram : gumun banget;
ngeram-eramaké : nggumunake;
pangeram-eram : kaelokan.
erang : tutup keyong, pepeling, pepacuh;
dierang-erang : diemeni kanthi tembung pepoyok.
erawati : bledhek.
erek : erek-erekan, padha mlaku nyedhak kanthi sumadya arep tarung.
erem : biru erem : gosongkulite merga mentas diantemi.
erep : pekarangan.
ergeni : erkembang : araning inten.
ergulo : regulo, mawar.
ernawa : segara.
ertali : ertambang, kali.
esi : diesi-esi : dierang-erang dipoyoki.
esmu : semu, katoné kaya.
esuk : ejing, wayah ngareping pletheking srengenge nganti jam sanga esuk;
esuk-sore : araning kembang, jarit bathik sing separo lan separoné bathikané ora padha.
estri : wadu, wadon, pawestri, kenya, putri, wedok;
diestreni : ditunggoni lan dipangestoni.
estha : esthane, rupamané kaya, saemper kaya;
diestha : diwangun kaya, dipetha kaya.
esthi : karep, sedya, niat, jangka, asli, gajah.
eteran : klithikan;
bakul eteran : bakul klithikan.
etel : atos, padhet;
atiné etel : atiné tatag sarta kendel.
etol-etol : laku sing rekasa amarga kabotan bokong.
ewa : katon ora seneng marang liyan;
diewani : ora disenengi;
diewokake : digolongake;
ngewak-ewakaké : solah tingkahe njalari ewa;
dadi pangewan-ewan : dipilara kaya milara kewan;
ewadené : wondene, ewasemana, ewa semanten.
ewon : pirang-pirang ewu.
ewuh : ewet : lagi tumandang gawe, duwe gawe;
ewuh-pakewuh : ribet atine;
ewuh-ewuh : duwe gawe;
diewuh-ewuhi : diribeti, dialang-alangi, dingel-ngel;
ewuh aya : pakewuh banget.
entol : dientol, ethok-ethok dlining oleh regané supaya diundhaki panganyange
encung : terong.
enthek-enthek : lemu kenceng;
sedina enthek : sedina muput
enthung : wujud uler arep dadi kupu, ana ing jero klunthungan godhong gedhang
enges : nyenengake, nyengsemake
enggih : inggih, iya;
enggih beton : sumaur iya nanging ora ditandangi.
eri : cringih-cringih ing wit utawa pring ori, balung iwak loh sing lancip-lancip;
ancik-ancik pucuking eri : nyambut gawe kang tansah ngandhut rasa kuwatir;
nglincipi eri : ngubupi wong kang lagi nesu;
ngeri gereh : tembunge nyerikake.
eru : serik atine, panah, ukuran jembar (1 eru = 14,19 m2).
erob : agung luber, banjir rob
erod : surud, suda.
esur : sur, diesur, dipeksa dikon lunga arep ganti dienggoni;
diesuri : diecuri
G
gabag : lelara cacar, gedheg anyamané kasar;
nggabag : lungguh uyek-uyekan;
gabagen : kena lelara gabag
gabah : las-lasaning pari;
kopi gabah : kopi sing durung dionceki;
beras gabah arang : beras sing gabahe akèh;
polahe kaya gabah diinteri : pating bilulung amarga bingung;
gabah sinawur : jinising bathikan;
digegabah : digegasah.
gabig : nggabig, ngobahaké endhas tumrap kebo, sapi.
gabira : gambira, bungah, seneng.
gabug : kopong, ora isi, ora bisa manak;
gabug aose : nyata lan orane;
nggabugi : ngepengi, nusoni ora metu banyuné susu.
gada : bindhi, kenthes;
digada : digebug nganggo gada;
weruh gada gitiké : weruh tandang grayange;
ngedelaké gada gitike : ngendelaké panguwasane;
gada rena : iguh pratikel.
gaduk : tekan pangranggehe;
gaduk-gaduk tuna : rada gaduk.
gadhag : tampar gedhe, dhadhung;
nggadhag : nyolong telik sing lagi dipasang,
gadhang : nggadhang, nggegadhang, ngarep-arep bisoa dadi;
gadhangan : calonan, palemahan sing wis digarap kari nanduri.
gadhing : siung gajah, pring lan klapa, kembang kanthil sadurunge mekar;
asem gumadhing : asem sing isih kuning.
gadho : nggadho, mangan lawuh tanpa sega;
nggadho ati : tansah gawé susahing ati;
gadho-gadho : sajinis pecel;
gadhon : lawuh sing mung digadho;
klenengan gadhon : gamelané mung sing perlu;
sawah gadhon : sawah bisa ditanduri ketiga lan rendheng.
gadhu : sawah gadhu, sawah sing banyuné oncaran;
gadhu walikan : sawah sing bisa ditanduri mangsa rendheng lan ketiga;
panen gadhu walikan : oleh rejeki.
gadhung : jinise uwi sing mendemi, araning pelem lan ula;
tandur gumadhung : tandur sing ijo royo-royo;
iket gadhung mlathi : iket sing warna ijo tengahe putih, utawa pinggire lintrik putih;
jamu gadhung crobo : jamu godhongan diuyub;
macan gadhungan : macan malihané wong;
polisi gadhungan : polisi palsu;
nggadhung : mendemi wong nganggo gadhung.
gael : digael-gael : dikemah-kemah.
gaeng : tansah ngalup, tansah njaluk.
gaga : pari gaga, pari sing ditandur ora mbutuhaké banyu agung;
gaga rancah : gaga sing akèh lan cepet wohé.
gagan-gagan : tetuwuhan sing kena dipangan;
pagagan : tetuwuhan sejinis semanggi kena kanggo tamba.
gagah : pradhah, dhadhag, sarwa keduga;
gagah prakosa : pawakan gedhe dhuwur lan sentosa;
gumagah : ambeg gagah, ngedelaké kekuwatane;
digagahi : ditanggung kanthi dhadhag;
gagah kejibah mingkuh ketempuh : kepeksa kejibah wong mauné wis saguh.
gagak : manuk wuluné ireng mangsa daging;
nggagak : njupuk lan mangan sajen;
uler gagak : uler cilik wuluné ireng,
gagak lincak-lincak : ngolah-ngalih panggonan.
gagana : jumantara, awang-awang, dirgantara, tawang, akasa, madya gantang, langit, antariksa.
gagan : garan, gantilan, tanganan;
nggagang aking : kuru aking, kuru banget
gagap : nggegrayangi, kira-kira, capet-capet;
peteng nggagap : peteng ndhedhet;
nggagap tuna nggayuh luput : kabeh sing dijangka ora kaleksanan;
gagap gupukan : sarwa gugup.
gagar : gagal, wurung, cabar, ora dadi;
gagar mayang : kembar mayang kanggo jaka utawa prawan sing mati.
gagu : celad, cedhal.
gaib : samar, wadi, winadi;
kawruh gaib : kawruh kang winadi;
gumaib : ambeg, umuk weruh ing gaib.
gajah : liman, kewan sing duwe tlale lan gadhing;
empyak gajah : empyak sing tengah;
kupu gajah : kupu sing gedhe;
semut ngadu gajah : wong cilik ngedu wong gedhe;
gajah ngidak rapah : wong sing nerjang pepacuké dhewe;
kodhok nguntal gajah : prakara sing mokal;
setan nunggang gajah : wong sing goiek kepenaké dhewe;
nggajah elar : sarwa gedhe kekarepane;
gajah ngaling : araning sumping;
gajah oya : negara astina;
gajapati : gajendra, ratuning gajah.
galak : wani marang manungsa, doyan mangan kewan liya;
nggegalak rapak : menangi kekarepan ala.
galap : kliru;
nggalap menang : goiek menange dhewe;
galap gangsul : klera-kleru lan salah;
nggalap nggampar : nggunakaké jenenge liyan.
galar : pring dicacah kanggo lambaran klasa ing amben;
nganti kraket galar : nganti mlarat banget.
galeng : galengan, tanggul cilik watesing sawah;
sabuk galeng : wong sugih sawah;
ngisor galeng dhuwur galeng : patembayan nedya bebarengan jroning bungah lan susah.
galing : tetuwuhan rumambat;
sawung galing : upacara keprabon.
galuga : wit sumba keling, gincu;
galuga salusur sari : wis becik diwuwuhi becik maneh;
nggaluga : abang sumringah.
gaman : piranti kanggo nglawan, piranti kanggo makarti.
gamana : laku, srana, reka, budidaya.
gamar : samar, sumelang, kuwatir.
gamben : gegamben, gegedhug, sing pinunjul.
gambir : tetuwuhan singgodhonge digawé gambir;
kembang gambir : kembang sing ambuné wangi;
dara gambir : dara sing ulese abang semu kuning;
opak gambir : panganan semprongan sing leter;
gambir sawit : araning gendhing;
gambira laya : peranganing segara sing jero.
gambuh : wanuh, pundhuh, kulina, kerep nindakake, araning tembang macapat;
nggambuhi : rukun banget;
walang gambuh : walang sing lanang cilik sing wadon gedhe;
malang nggambuhi : wong bebojoan sing lanang cilik sing wadon gedhe.
gambul : nydhang lan sunguné digosok-gosokaké lemah (tumraping kebo);
bantheng gambul : jenenge pacak gulu ing sawenehing joged.
gambret : jinis kenes (lutung);
gambret singgang mrekatak ora ana sing ngeneni : prawan kenes ora ana sing nakokake, kakehan swara ora ana nyatane.
gameng : nggameng, mendhung ireng lan peteng.
games : nggames, tansah menangan.
gamil : nggamil, ndremimil, tansah guneman.
gamol : nggamol, daginge empuk lan memel.
gampang : gampil, ora angel;
gumampang : ora dijaga pakewuhe;
nggegampang : nggampangake, nganggep gampang prekara sing wigati;
wani ing gampang wedi ing kewuh : panjangkané ora bakal kelakon.
gampleng : digampleng, dikampleng, diantem;
godhong gampleng : godhong kates.
gana : gatra, maujud, anak tawon sing lagi netes;
diganani : digatrani, diujudi;
gana gini : bandha oleh-olehané wong lanang lan wong wadon sawise bebojoan;
bathara gana : dewa sing asirah gajah.
ganda : ambu, ambet;
aji panggandan : aji kanggo ngambu apa-apa sing arep digoleki;
ganda kusuma : araning tembang gedhe;
ganda pura : tetuwuhan sing godhonge kena digawé lenga;
ganda riya : araning lurik lan gendhing;
ganda rukem : damar dianggo nggegosok.
gandewa : piranti kanggo nglepasaké panah.
gandhik : watu diwangungilig kanggo mipis jamu;
gandhikan : kucing sing lagi jejodhoan.
gandhor : pring sing empuk lan moprol.
gandhos : kenthos krambil, panganan sing digawé glepung beras.
gandhowara : wanguning sumping.
ganita : wilangan, petungan.
ganithikundha : tesbeh.
ganung : ganong, ati gori (nanas).
ganol : kembang ketela.
gantal : lintingan suruh ditaleni benang.
gantang : kerekan manuk.
gantar : genter.
gangga : kali, banyu.
ganggam : ringa-ringa, kuwatir.
gangsa : gamelan;
lidhah gansa : ilat sapi;
lambe gangsa : ilat sapi.
gangsar : enggal katekan sing sinedya.
gangsir : jangknk sing urip ing pekarangan;
mungkur gangsir : ora melu cawe-cawe;
digangsir : dibabah.
gaota : nggaota, nyambut gawé, makarya.
gapit : wilah utawa kayu sing dianggo njapit;
lading gapit : lading sing bisa ditekuk lan dijejegake;
lawang gapit : lawang nomer loro sawise lawang brajanaka;
baladewa ilang gapite : ilang kaluhurané (panguwasane);
gapit rempah : gapit wayang sing bisa diingar-inger;
gapit cempurit : gapit wayang sing digawé saka sungu.
garang : gagah lan sarwa becik;
arep garang nanging garing : garang garing;
garangan : kewan seneng mangsa bebek;
garang gati : kemangga gedhe.
garba : nggarba, sesambungan, nggandheng tembung;
gua garba : weteng.
garbini : nggarbini, meteng.
garbis : labu.
garda : pepenginan.
gardaba : kuldi.
gardaka : kurda, pangamuk.
garis : corekan, nggaler, wates;
nyimpang saka garising kautaman : nyimpang saka watesing kautaman;
wis garise : takdire, pesthine;
garis tengah : garis sing ngliwating pusering cakran.
garu : piranti tetanen wujud kayu palangan nganggo unton-unton kanggo ngrata lemah;
mrojol selaning garu : linuwih, ora ana sing madhani;
digarokaké dilukokaké : dikon nyambut gawé abot;
kayu garu : kayu wangi sajinis cendhana.
garudha : manuk bidho gedhe;
manuk garudha : manuk titihané bethara wisnu;
garudha mungkur : wanguné pepethan ing klat bau sandhangan wayang wong;
garudha nglayang : gelaring baris.
gedheg : ngbahaké sirah tandha ora mathuk utawa nggumun;
sigedheg lan sianthuk : wong-wong sing padha sekongkol.
gegreg : gogrog, rontog, badhol.
gembong : gegembong, gegedhug, jejenggul;
macan gembong : macan lorek.
gendheng : gendhing-ginendheng, tarik-tinarik, daya dinayan;
nggendheng geret ceneng ceweng : genti genten menehi, tetulung
genjah : nyimpang, sulaya;
nggenjah budi : ora antepan, ora kena dipercaya;
ngeping lara nggenjah pati : nemaha marang lara (pati).
genjong : araning gendhing.
gereng : nggereng nggenteng : ngajak njejaluk.
nggerong : nggerong, nambang mbarengi uniné gamelan;
penggerong : wong sing nembang mbarengi uniné gamelan;
gerong : arané waluh.
get : ngeget-geti : jalari gawé kaget;
ora get-geten : ora kagetan, ora gumunan.
gethek : prau kang digawé saka kayu utawa debog sing ditali.
gebag : babag, meh padha;
gebagan : grudugan.
geder : udreg rame;
gumeder : nyuwara rame.
gedhah : kaca gedhah : kaca sing ora nganggo rasa;
biru gedhah : biru enom.
gedhang : pisang;
kebang gedhang : araning lurik;
gedhang pupus cindhe : kamelikan, kabegjan sing mokal kelakon;
rubuh-rubuh gedhang : mung anut grubyug ora ngerti karepe;
gedhang ayu : gedhang raja sing apik lan isih pepak kanggo sarat;
gedhang salirang : omah sing mung saempyok.
gelar : nggelar, njereng, njembreng;
alané gelar dening yekti : ora mung mandhek kabar nanging dinyatakake;
wis sagelar sapapan :wis miranti (sumadya);
kabeh sing gumelar ing bumi : kabeh sing ana ing bumi;
nggelar pangawihan : nganakaké piwulang;
gelaran : klasa;
ing pagelaran jawi : ing paseban jawi.
gelung : ukel, tatananing rambut sing diukel.
gembala : gumbala, jenggot.
gemblak : tukang gawé dandahan saka kuningan, gedul cilik.
gembring : tipis lan miniring;
tembaga gembring : tembaga blebekan tipis;
ora gembrong ora waring : miarat banget.
gempal : cuwil gedhe;
gempal atiné : entek pangarep-arepe.
gempang : sirna, ilang, rusak.
gemplung : suwung gemplung, suwung brung.
gempung : rusak babar pisan;
gempung atiné : mangkel, gemes.
gemrayah : akèh banget.
gemriming : resik gemriming, resik banget.
genah : cetha, terang, tetela, tata;
dheweké pancen ora ngenah : kurang ajar;
wis genah wis pernah : anggoné jejodhohan wis kepeneran;
nggenahake : mrenahake, nyatakake.
gendam : japa mantra;
gendam pengasihan : japa mantra murih bisa disihi.
gendra : rame amarga ana prekara sing gawé kaget.
gendreh : apik sarta luwes, araning gendhing.
genje : tetuwuhan sing gandané mendemi;
mendem genje : gendheng.
genjik : genjit, anak celeng.
gedhewa : piranti kanggo nglepasaké panah;
gendewa gadhing : candrané lengen sing becik;
nggedhewa pinenthang : lengen sing sikute nekuk mlebu.
gendheng : rada edan, rada bodho, budheg.
gedhila : rada edan, kurang ajar.
gedhing : lelagoné gamelan, tukang gawé gamelan;
pagendhingan : papané wong gawé amelan;
angin gendhing : angin ing prabalinga;
pupu gendhing : pupu menthong-enthonge.
gendhulab : gedhulak-gendhutik, mangu-mangu, rangu-rangu.
gendhung : gumendhung, adol gendhung, umuk, sumakean.
gendhon : uret aren (salak);
gedhon rukon : urip jejodhoan.
gendhang : kenthongan tandha ana maling;
ora gendhang ora titir : ora wara-wara, ora kandha-kandha.
geni : latu, sing murub nekakaké panas lan sorot;
geni salah : geni tanpa sangkan;
idu geni : sagunem-guneme kelakon;
ngidak geni blubukan : nrajang pakewuh tanpa weweka;
ora ana geni tanpa kukus : angger ana lelakon mesthi ana kabare;
pati geni : nglakohi ora mangan, ora ngombe sarta ora metu saka senthong;
geni cara : tapa mung mangan panganan mentah;
geni raga : araning bakal lurik.
gentur : magentran, nyuwara gemludhug ambal-ambalan;
gentur tapané : banter tapane.
genthong : wadhah banyu saemper genuk;
nggenthong umos : ora bisa nyimpen wadi.
gepeng : sambel gepeng : sambel kacang tholo.
gepok : nggepok, nyenggol, ndemok;
gepok senggol : gandheng ceneng.
gerah : lara, gludhug, sumuk;
gerah uyang : krasa lara panas sumer-sumer.
gerang : wis gripis amarga lawas, wis tuwa;
gerang gaplok jambul wancu : wis tuwa banget.
germa : tukang mbeburu kewan, lurahing palanyahan.
gerot : gumerot, nyuwara gerot-gerot;
alas gerotan : alas sing akèh wit-witané gedhe;
udan gegerotan : udan deres kaworan angin gedhe.
geseng : kobong, gosong amarga kobong;
geseng atiné : susah atine
getak : swara seru ngeget;
ngetak wong angop : dhawuh sing ora nganggo antan-antan;
getak gajah : tetuwuhan godhonge kena kanggo tamba.
getap : gampang nesu, mutungan, gampang nggragap.
getih : rah, ludira, marus;
getih cinelung balung cinandhi : ana prakara raja pati;
ngajak taker getih : wani nandhingi perang ;
wani ing getih : kendel;
wedi ing getih : jirih;
tanah wutah getihe : tanah klarane;
ora nggetihi : ora ndayani;
getih mateng : getih ireng kenthel;
getih urip : getih sing isih cuwer katon abang sumringah;
getih putih : perangané getih sing werna putih.
gigrig : bodhol, suda;
ora gigrig wuluné salamba : ora wedi, ora bakal mundur.
gilang : gilap, sumorot;
gilang-gilang : gumilang, sumorot, mawa cahya.
gilap : resik mawa sorot;
gemilap : sumorot gilap..
gilar-gilar : katon resik padhang;
gumilar : katon resik gilar-gilar.
giling : ngiling, nggiles supaya metu banyuné utawa lebut;
nyakra manggilingan : gilir gumanti.
gilut : nggilut, marsudi, mamah kanthi suwe;
digilut uler : dipangan uler.
ginda : ndhadhah, nujeti, ngurut.
gindhala : tengara, tandha, titir.
ginggang : renggang, benggang, pisah sethithik;
nginggangaké : misahake, medhot;
tan kena ginggang sarambut : ora bisa pisah.
gingsir : mingset, owah, sumingkir;
ora bakal gunungsir : ora bakal sumingkir.
girap : girap-girap, gundam-gundam, kuyam-kuyam.
giras : kesit, ringas, ora kena dicedhaki.
giri : gunung, redi, ardi, girilaya;
giri-giri : kesusu;
digiri-giri : diweden-wedeni, diancam;
kagiri-giri : nggegirisi, medeni;
nggirekaké : ngiring.
giris : wedi lan miris;
girisa : arané tambang tengahan.
gisik : pesisir.
gita : gitaya, tembang, kidung;
gita-gita : rerikatan, gegancangan, enggal-enggal;
ginita : dianggit, dikarang;
langen gita : araning gendhing ketawang
gitik : gebug cilik.
githok : griwa, gulu ing buri sadhuwure cengel;
ora ngilo githoké : ora ngelingi awaké dhewe.
giwang : owah, gingsir, suweng;
gumiwang : mleset;
giwanging surga : lingsir;
kagiwang : kepencut, ketarik, kedanan;
giwangkara : diwangkara, srengenge.
gladrah : nggaldrah, kakehan nyuwarehi tumraping wong sesorah;
gladrahan : glasaran kanthi nandang tatu.
gidri : gadri, emper ngarep.
gladhi : gladhen, ajar, sinau, nglelatih;
panggladhi : pimpinan;
gladhi resik : gladhen pungkasan sing ditindakaké wiwit lekasan nganti pungkasan.
glaeng : ngglaeng, nggugu karepe dhewe.
glagah : thethukulan sajinis tebu nanging luwih cilik atos ora enak, gagang kembang tebu.
glagat : sasmita (tandha) bakal anané lelakon;
tanggap ing glagat : ngerti yen bakal ana lelakon.
glana : angluh, sedhih.
glanuk : ngglanuk, ngglenuk, jenak banget.
glanggang : kalangan utawa papan sing kanggo adu-adu;
tinggal glanggang colong playu : ninggalaké pegaweyan sing durung rampung.
glarap : glarapan, glagapan.
glathik : manuk sajinis emprit ulese biru enom;
glathik sakurungan : wis padha nunggal karep;
ngglathik mungup : mawa cucuk abang sethithik.
glasah : ngglasah, padha sumeleh ing lemah, pating klemah;
ngglasah kaya babadan pacing : akehing pepati (wong mati).
glewa : glewa-glewa, bayi lemu waras-wiris.
gleges : kambang tebu;
glegas-gleges : ngguyu cilik.
gledhem : gledham-gledhem, nyuwara lirih.
glendheh : lumaku alon sakepenake.
glenik : glenik-glenik, guneman lirih.
gleneh : ngglaneh, nganeh-anehi.
glenes : ngglenes, lunga tanpa sabawa (pamitan).
glidhig : ngglidhig, ora gelem meneng mung kumudu ngrerusak tumrap bocah;
diglidhigake : diburuhake;
glidhig-glidhig : gumlidhig, dalan gampang diambah.
gligen : kayu wangun gilig piranti nenun;
wesi gligen : wesi wangun gilig
glinuk : glunak-glinuk, lemu lan wagu
gliyak : gliyak-gliyak, nggliyak, nyambut gawé alon nanging tumandang terus.
glundhung : ngglundhung, nggluntung, gumlindhing.
gluga : thethukulan sing kena kanggo cet abang;
gluga salusur sari : wis becik diwuwuhi becik maneh.
giudhug : gumuludhug, nyuwara gludhug-gludhug;
kakehan gludhug kurang udan : akèh kesaguhané nanging ora ana nyatane.
giodhog : papan kanggo ngingu tawon.
glonggong : gagange godhong kates, tetuwuhan sajinis glagah.
gobab : goroh.
gobog : taingan, kuping, kamo.
gogor : anak macan.
gogos : guget, tarung rame, perang rame.
gobyog : nggejeg, nitir;
kenthong gobyog : kenthong titir.
gobyos : gumobyos keringete.
godhong : ron, taru, dhaun, inep cedhela (lawang);
dadia godhong suthi nyuwek : wis emoh sapa aruh;
lawas-lawas kawongan godhong : wong ngabdi lawas-lawas ora kanggo;
ngandhut godhong randhu : omongané mencla-mencle.
gombong : watu gombong, watu sing kropos;
gedhe gombong : gedhe nanging ora rosa.
gonah : ngerti (weruh) kalawan genah.
gonas-ganes : wong wadon sing merak ati satindak-tanduke.
gondar-gondir : tansah obah.
gondhem : canthel.
gonjang : gonjang-ganjing, tansah gonjing, nggolang-nggoling.
gondbang : taksu, telak, gorokan;
gondhang kasih : anak loro sing ora padha pakulitané siji putih siji ireng.
gones : wong wadon sing merak ati lan kenes.
gonteng : rayap sing endhase gedhe;
celeng gonteng : celeng cilik.
gong : ngegong, nabuh gong;
ngegongi : nabuh gong pas gendhiing suwuk, ngiyani omongané liyan;
sagongan : wiwit gendhing muni nganti tekan gong;
gong lumaku ditabuh : wong sing njaluk (kumudu-kudu) dilakoni;
gong muni sasele : mriksa wong sing pepadon lagi wong sing siji;
gong bonjor : bumbung nganggo sebulan kanggo ngegongi gamelan angklung.
gopa : gopala, panjaga, pangon.
gosa : gedhe, nggegirisi, medeni, emas, goraya.
gorawa : ormat, ngejeni.
goreh : ora tentrem, ora jenjem, ora jejeg.
gosana : undhang, pawarta.
gosita : pawarta, rembug, gunem.
gotek : ujar, kandha;
goteké : ujare, kandhane.
gotong : ngotong, nggowo bebarengan wong akèh;
gotong mayit : lelungan ngambah dalan gawat mung wong telu;
gotong royong : tumabdang gawé bebarengan wong akèh.
grabad : grabadan, bumbon lan kabutuhan pawon.
grabah : piranti olah-olah sing digawé saka lemah.
grad : geret-geretan kanggo masang baut, isih darahing ngaluhur.
grageh : pucuking pang tetuwuhan mrambat;
grageh-grageh : tangan grayak-grayak arep nyenyekel.
grago : urang cilik.
graha : garwa, lintang, bojo.
grahita : pangrahita, pangerti, panyaruwing batin.
grama : geni;
durung grama-grama : durung paja-paja.
grameh : iwak sajinis sepat;
nggrameh : nggarameh, murang tata,
gramin : dagangan;
gegramen : dedagangan;
grami : dagang.
grana : irung.
grandhaka : gora andhaka, bantheng galak.
grantang : gamelan sajinis gambang;
sambate kaya grantang : sesambat ngaru ara terus-terusan.
grantii : pating grantil, gumeyong gantilan kaeh banget;
emprit gantil : manuk sajinis emprit sabané bengi.
grapyak : gapyak, seneng aruh-aruh.
grawah : jurang grawah, jurang jero sing ana kaline.
grawira : senopati, lurahing prajurit.
grenda : gurinda, watu pangasahan, kikis sisaning grenda = gaman.
greteh : ora bosen-bosen anggoné nuturi;
digretehi : dituturi kalawan tlaten.
gregret : grengseng kanthi gumreget arep tumandang;
greget-greget suruh : kaya makantar-kantar arep nepsu naging ora tegel;
nggregetaké : ajalari gregeten;
gregeten : alangkel banget;
greget saut : grengseng anggoné tumandang.
grenjak : grenjek, grenjet, niat sing tekané dadakan.
grenuk : pating grenuk, padha thethenguk omong-omongan.
grengseng : gumreguting ati arep nindakaké apa-apa.
grepak : grepok (gropak), rut-rutaning turun kaping wolu
grigit : jamur.
grinting : arané suket.
gringsing : araning bathikan.
griwa : githok, cengel.
gubah : langse, geber kanggo aling-aling;
nggubah : ngarang, ngronce.
gubug : omah cilik ana ing sawah kanggo tunggu;
gubug penceng : araning lintang papat kang mangun pesagi menceng.
gudel : anak kebo;
kebo nusu gudel : Wong tuwa njaluk wulang marang wong enom;
nggudel bingung : mung ela-elu baé, nikahaké temanten ora dietungi dhisik.
gudir : ager-ager sing wis diolah;
gudir binendho : gampang banget.
gudhe : wit wohé saemper kedhele digawé tempe utawa pelas.
gugur : runtuh, jugrug, ambrol, batal;
gugur gunung : nandangi gawean bebarengan karo wong akèh
guha : guwa.
guhya : winadi, gaib, sinamun.
guyu : gujeng, wetuné rasa seneng sing kewetu ing tutuk;
geguyon dadi tangisan : mauné mung sembranan dadi prekara gedhe.
gula : gendhis, memanis sing digawé saka kenthelaning kilang;
ngalem legining gula : ngalem marang wong sugih (pinter);
ngemut gula krasa legi : dipasrahi ngreksa apa-apa, bareng krasa enak banjur didhaku;
semut marani gula : golek kamelikan ;
ana gula ana semut : panggonan sing okeh rejekiné akèh wong sing padha mara;
gula aren : gula sing digawé saka kilang aren;
gula batu : gula tebu sing digawé prongkolan;
gula drawa : gula jemek;
gula jawa : gula sing digawé saka kilang klapa;
gula geseng : gula jawa sing ropané abang ireng;
gula pasir : gula tebu sing digawé lembut;
gula klapa : gula lan krambil, warana abang lan pulih.
gulan : bedhengan, lemah diunthuk-unthuk arep ditanduri.
gulang : nggegulang, ajar, nglelatih;
gulang-gulang : prajurit sing kajibah jaga;
gulang-gulung : tansah awor, tansah gulung.
gula wenthah : momong lan memuruki bocah.
guling : turu, bantal gilig dawa, bronjong dawa diisi watu kanggo mbendung kali;
gumuling : teturon gumlundhung, gumulung mubeng.
gulung : nglundhung-ngglundhung ing lemah;
ombak gegulungan : ombak sing katon kaya digulung;
gulung koming : gulung mawali-wali, bingung banget.
guna : gina, paedah;
gumuna : kuminter;
nggunani : mangawe liyan sarana guna gawé;
kagunan : kapinteran, kaluwihan;
guna gawé : daya ngluwihi kodrat kanggo maeka liyan;
guna kaya : pametuné wong magawe;
gunawan : sugih kapinteran, pinter banget;
gunah : genah, wis mangerti temenan.
gundam : gundam-gundam, bengok-bengok amarga kaget (gila).
gundhu : thethukulan ing sawang sajinis wewehan;
gumundha lemara : umur 0 umuran pan ngarepaké gumadhang.
gundhala : gundhala titir, kanthong titir, anting-anting.
gundhul : ora ngingu rambut;
alas gundhul : alas sing ditegori wit-witane;
endhas gundhul dikepeti : wis kepenak dikepenakaké maneh.
gunung : redi, ardi, hancala, prahala, giri, pepunthuk lemah sing gedhe lan dhuwur;
sri gunung : rupa sing saka kadohan apik bareng dicedhaki ala;
kerubuhan gunung : namu kasusahan gedhe;
ketepan ngrangsang gunung : njangka prakara sing nglengkara;
kejugrugan gunung meyan : namu kabegjan gedhe;
ngontragaké gunung : wong asor (ringkih) bisa ngalahaké wong luhur (kuwasa);
gunung geni : gunung kang ngetokaké kukus;
gunung guntur : araning bakal lurik;
gunung sepikul : wanguning ali-ali.
gupa : nggupa, ngupakara, ngopeni.
gupala : reca gupala, reca panjaga gapura.
gupita : anggitan, karangan, rumpakan.
gupta : wadi, samar, ginupta, winadi, ginaib,
gurawalan : gugup gita methukake.
gurda : wit ringin.
gurdi : unceg, bur.
guru : dwija, wong sing mulang wurug ing pamulangan;
maguru : nggeguru, golek kawruh kasampuman;
digurokaké : disinaokaké marang guru, ditakokaké marang wongpinter;
guru nglaras gamelan : dhasar nglaras gamelan;
guru aleman : tansah golek alem;
guru bakal : isih wujud bebakalan;
guru dadi : wis wujud dadi sandhangan utawa pangan;
guru dina : ala beciking dina;
guru lagu : dhong-dhinging swaraing pungkasaning tembang. guru nadi : guru;
gurundala : manuk jinise manuk sriti.
gutuk : balang, sawat;
nggutuk api lamur : mialani liyan nuti api-api ora ngerti;
nggutuk lor kena kidul : nyempni sawenehing wong ditibakaké wong liyane;
gutuk api : granat, bom.
guthaka : guwa, sumur.
gutheng : ireng gutheng, ireng thuntheng, ireng banget.
guthul : celeng.
H
halep : endah, becik.
haliman : gajah.
haliwawar : prakara.
haraka : kalung.
harana : njupuk, nggawa.
hari : dina, anga.
harimong : macan.
harina : kidang.
harsa : harsaya, harsuka, bungah, seneng.
hawa nepsu : derengingati.
hawani : bumi.
her : banyu;
hergeni : inten, mirah;
hertali : hertambang, kali.
helang : wulung.
hina : ina, salju, mendhung.
himalaya : gunung.
I
iba : iba-iba, saiba, bakal luwih;
iba : gajah.
ibah : paweweh.
ibakara : ebakara, tlale.
ibarat : pepindhan ngemut surasa piwulang;
diibarataké : dipindhahaké kaya dene.
ibengan : ubengan, kubeng.
iben : idu
iber : abur, nuber, mabur;
layang iber-iber : layang kiriman;
iber-iberan : bangsané kewan sing bisa mabur,
ibing : idep, rambut sapinggiring tlapukan;
ngibing : njogedi tledhek.
ibra : ebra, wurung, ora dadi (tumraping prakara).
ical : ilang, musna, sirna.
icak : icek, idak;
diicak-icak : diicek-icek, diidak-idak.
icip : icip-icip, ngicipi, nyoba ngrasakake;
diicipi : dikedhapi, dipunkedhapi, dicoba dirasakake;
icir : wuwu dawa, piranti kanggo golek iwak;
diicir-icir : diwetokaké saka sethitllik, diecer-ecer.
icrit : diicirit-icrit, diincrit-incrit, diecer;-ecer.
icuk : diicuk-icuki, direrimuk supaya gelem tumindak ala, dibekucuki.
idab : edab, gumun, eram.
idah : wangenan sajroning satus dina tumraping wong pegatan;
durung idah : durung kliwat satus dina.
idep : rambut sapinggiring tlapukan;
idep-idep : lawangan icir (telik).
idi : idin, palilah saka panggedhe (wong tuwa);
diidini : dililani, diparengake.
idu : kecok, iben, banyuning cangkem;
idu bacin : idu wayah esuk nalikané tangi turu;
idu geni :apa sing dikandhakaké mesthi kelakon (digugu);
idu didilat maneh : nyeled tembung sing wis kawetu;
paidon : pakecohan, wadhah idu (dubang);
idhep : rasaning ati, weruh, sumurup;
idhep-idhep : kaya dene;
midhep : mangerti;
diidhepaké : diweruhake, dimangertekake.
idhum : edhum, aub, eyub.
iga : balung wewilahan ragangané dhadha;
iga landhung : iga dawa nganti tekan dhadha;
iga wekas : iga cendhak sing ora tekan dhadha.
igel : ngigel, merka, mekrokaké wulune, njoged.
igir-igir : gegering gunung.
igit : ngigit-igit, nesu banget, ngincim-incim.
iguh : pratikel carané tumindak amrih apike;
diiguhaké : ditindakaké kanthi pratikel supaya becik.
ikhtiyar : setiyar, golek srana.
ika : kae, punika;
ora ika-iki : ora duwe rembug sing nyulayani.
ikayat : crita, layang crita.
ikal : diikal, digulung kanthi diubet-ubetake;
ngikal gada : ngobat-abitaké gada;
ngikal basa : ngubed-ubedaké tembung amrih unggul anggoné pepadon.
ikana : akanang, ikang, ika.
iksamen : pandadaran kapinteran;
diiksamen : didadar kapinterane.
iksu : tebu.
ila-ila : pepacuh, wewaler.
iladuni : ngelmu iladuni, ilmu gaib babagan pethek (weca).
ilapat : ngalamat bakal anané lelakon.
ilar : milar, nyirik, nyingkiri.
ilat : lidhah;
mati ilate : ora bisa ngrasakake;
dawa ilate : seneng golek alem.
iler : tetuwuhan sing godhonge kena kanggo tamba.
ilmu : ngelmu, kawruh, sesurupan.
ima : hima, imantaka, imalaya, mendhung.
imba : alis, tetuwuhan godhonge kena kanggo tamba.
imbar : diimbar, disumpah;
ngrebi imbar supatané : wani netepi suoatane.
imbir : pinggir, tembing, bambing;
diimbir-imbir : disuda saka sethithik, diwet-wet.
imuk : diimuk-imuk, dibujuk, dirimuk.
imul : ora duwe isin dhemen njejaluk
imur : diimur, dilelipur, direrapu, dilipur.
impi : ngimpi, supena;
diimpi-impi : diangen-angen banget, diarep-arep banget;
diimpekaké : katon sajroning ngimpi.
impu : diimpu, diklumpukake.
impur : sikil sing nyekekeh, dhengkule mlebu.
ina : nistha, cacad, wuta;
diina : diremehake, disepelekake;
ina loka : padunungané wong ala;
ina budi : bodho.
inah : wangenané wektu;
diinahij : diwangeni wektune.
indeng : saindenging jagat, salumahing jagat;
diindengake : dilestarekake, dilangsungake.
indung : biyung.
indriya : driya, ati, karep.
ingga : engga, saengga, inggane, nganti, kongsi.
inggar : linggar enggar.
inggita : solah tingkah, kelakuan.
inggu : tetuwuhan sing ngetokaké blendok kena kanggo tamba.
ingis : diingis-ingis, diengis-engis, diiwi-iwi, dicecamah amrih nepsu;
diingisaké : dikatonake.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar