aba : préntah, pakon, dhawuh;
ngabani : mréntah kanthi swara.
abab : hawa
saka cangkem;
mung abab thok : mung swara thok, ora cucul dhuwit.
abad
: jaman sing suwéné satus taun.
abadi : lana,
langgeng, lestari.
abah : abah-abah
prabot, piranti;
abah-abah tenun : prabot kanggo nenun;
jarané diabah-abahi : di tropi lapak lan kendhali; lan
sak panunggalané;
ora dadi abahan : ora kanggo gawé;
abang
: laka, lak, jingga, abrit;
mung di enggo abang-abang lambé : tembung sing manis mung
samudana;
ngabangaké kuping : marakaké nesu;
ngabang bironi : bingung anggoné golék butuh;
rainé abang dluwang : rainé pucet banget;
jajabang mawinga-winga : nesu banget.
abar
: aber, ngabar, suda;
jagoné diabar : jagoné dikabrukaké;
jagoné abar-abaran : kabruk-kabrukan.
abdi : réncang,
réwang, batur;
abdi dalem : baturing ratu, adalem, kawula, aku, kula,
aben : adu,
ngedu;
aben-abenan : adon-adon.
abiyasa
: manuh, lumrah;
begawan abiyasa : pendhito ing wukir retawu, bapaké prabu
pandhu, éyangé para pandhawa.
abikara : priyayi,
priyantun.
abilasa : hawa
nepsu, kamurkan;
jagal abilawa : jenengé werkudara nalika ngéngér ing
wiratha.
abimana : umuk,
kumingsun.
abimantrana : berkah,
donga, pangéstu,
abinawa : anyar, énggal, enom, nggumunaké.
abipraya : rukun,
sayuk, rujuk, niyat, sedya;
saabipraya : sayuk rukun, saéka kapti.
abirama : éndah,
ayu, bagus.
abivada : pakurmatan,
pangaji-aji;
kaabiwada : dikurmati, diaji-aji.
abu : bapa,
bapak, rama, yayah, sudarma.
abuh : péranganing
awak mundhak dadi gedhé amarga lara.
abuk : ngabuk, ndhaku, ngepek, nggabrul.
abul : diabul-abul, di udhal-udhal, disebar,
diwratakaké.
abur : mabur,
ngambah ing awang-awang;
diaburaké : diculaké supaya mabur;
bangsaning abur-aburan : bangsané manuk.
abon
: daging disuwir-suwir, dibumboni terus
digorèng;
abon-abon : sarat, ubarampé, sarana;
abon : tukang nglinting rokok.
abor
: kopyor
abra : sumorot
mawa cahya, padhang.
abrag : bekakas,
barang.
acak : anyak,
wiwit, lekas.
acala : ancala,
ardi, aldaka, arga, giri, arditi, parwata, prabata, méru, wukir, redi, gunung.
acara : kalakuan,
watak;
diacarani; dibagèkaké klawan hormat.
aci
: pathi.
aclum : rainé
katon pucet.
acung : ngacung
: awèh sasmito sarana ngangkat tangan tengen kanthi drijiné panuduh
dicongataké;
acung-acung : nenuduhaké;
diacungi jempol : oléh pangalembana.
ada
: panemu, réka;
ada-ada : wiwit nindakaké apa-apa sing mauné durung ana;
sugih ada : sugih panemu, sugih réka;
lagi adané larang pangan : lagi mangsané larang pangan;
diadani : diwiwiti nindakaké ada-ada;
adaini : bayu gedhe;
ngetokaké adaini : tumandang kanthi mempeng.
adama : asor,
nistha, papa.
adang : ngukus, ngliwet nganggo dandang.
adangiyah : adawiyah,
pandonga, pamuji utawa pakurmatan ing bebukaning layang.
adara : pangaji-aji,
pakurmatan.
adas : thethukulan
wohé digawé jamu lan lenga;
sembur-sembur adas : siram-siram bayem : awit pandongané,
wong akèh muga-muga bisa kasembadan.
adat
: tata kang wis kalumrah wiwit biyèn
mula adaté : adat sabené, lumrahé, kaya kang wis tumindak;
owah adaté : édan.
adèn-adèn : dandanan
kang digawé sarwa apik;
diadèn-adèni : diaji-aji banget, digematèni, banget.
adeg
: kahanan apa-apa sing jejer jejeg;
adeg-adeg : cagak loro kanggo uwat-uwat, tandha lekasan
kanggo nulis nganggo aksara jawa, bebaku, pokok;
adeg-adeging urip : piandelé urip;
diadegaké : ditata ngadeg, dianakaké tumrap pakumpulan,
dijumenengaké, ditetepaké, diangkat;
adeg-adegan : mung kanthi ngadeg, jumenengan, tetepan
dadi.
adhag
: ngadhag-adhag : turu mlumah,
negenthak-enthak ora ketutupan.
adhah : wadhah,
diadhahi : diwadhahi.
adhakan : gampang
ketemuné, gampang golèk-golèkané;
adhakané : lumrahé.
adhang : ngadhang : ngendheg ing dalan;
adhang-adhang : nunggu mbok menawa liwat;
adhang-adhang tetesing embun : njagakaké barang mung sak
olèhé.
adhèhan : adhèyan : jaran mlaku nyirik-nyirik;
diadhèhaké : dilakokaké nyirik.
adhèk
: adhik, adhi, rayi, antèn.
adhèng : mari
sedhih, mari susah, mari lara.
adhem : asrep,
anyep, sarèh, kurang sethithik;
diadhemaké : digawé luwih adhem;
atiné diadhemaké : dilelipur atiné, diarem-aremi;
kahanan wis adhem : pulih tentrem sakuwisé ana gègèran;
sega adhem-adheman : sega tumpeng lawuhé kuluban.
adhep
: arep ;
madhep : marep, majeng;
adhep-adhepan : arep-arepan, ajeng-ajengan;
adu adhep : adu arep, aben ajeng.
adhi
: antèn, adhik, rayi, sedulur enom.
adhuk : campur
adhuk : campur bawur.
adhul : diadhul-adhul
: diabul-abul, diudhal-udhal.
adhum : édhum,
éyub.
adhong : piranti
kanggo golek iwak ing kali.
adi : linuwih,
becik, apik, linangkung, utama, diadèkaké : dibecikaké;
adibusana : sandhangan kang apik;
ngadi busana : dandan, macak;
adigang, adigung, adiguna : ngendelaké kadigdayané,
kaluhurané lan kapinterané;
adilaga : paprangan, payudan, pabaratan;
adipati : ratu, raja, narèndra, narpati, narapati,
naradipa, narpa, katong, aji, narèswara, nata, pamasa, paramèswara, sribupati;
aditya : raditya, arka, surya, aruna, bagaskara,
bagaspati, baskara, diwangkara, pratanggapati, radité, rawi;
adiwignya : pinter banget, limpat, waskita.
adnyana : pangerti, akal, budi.
adoh : tebih;
adoh ing panggawé ala :ora dialani liyan;
adoh ing payendhu : ora disendhuing liyan;
pasedulurané wis adoh : bra raket.
adol
: sadé, dodol, mandé;
adol ayu (bagus) : mamèraké ayuné (bagusé) supaya
disenengi;
adol awèh tuku arep : tembungé bakul yèn dagangané ora
larang;
adol gawé : ngatonaké panggawéané supaya diarani sregep;
adol gedhung : umuk/kumingsun;
adol umuk : seneng sesongaran;
kulak warta adol prungon : ngrungok-ngrungokaké kabar.
ados : woh
sing bungker.
adu : aben,
gathuk, tepung, narungaké;
adu tritis : tepung tritis;
adu geger : gathuk gegeré;
adu arep : adhep-adhepan, arep-arepan, aben ajeng;
adu mancung : adu pojoking pekarangan;
adu rasa : adu semu : padha déné pasang semu;
adu sungut : padha déné pasang ulat;
diadon-adoni : dijantoni, dibumboni.
adul-adul : wadul,
pradul, para wadul.
adus : siram;
adus grujug : adus kanthi banyu saka ing timba
digrujukaké awak sakojur;
adus wuwung : adus kanthi nyidhuk banyu kolah disiramaké
awak sakojur;
adus kringet : anggoné nyambut gawé kanthi rekasa;
adus luh : nangis nggriyeng;
adus getih : awaké tatu lan gubras getih.
aèng
: anèh, élok, nylenèh.
aèr : banyu,
wé, tirta, hèr, jala, ranu, warih, tuban, udaka.
aès : diaèsi
: dipaèsi, didandani, dipacak.
agak : diagagi
: diagar-agari, diacungi.
agal : kasar.
agama : agami
: keklumpukaning tata carané panembah lan piwulang kautaman.
agar : ngagar
: gawé geni kanthi nggosokaké kayu karo kayu;
ngagar metu kawul : nggegasah ora dipaèlu;
kayu agaran : kayu sing kanggo ngagar.
agé
: énggal, rikat, cepet, agya, aglis.
agel : serating
papah nipah (gebang).
ager-ager : tetuwuhan
segara kang digawé gudir.
aglar : gelar,
ditata gumelar.
agni : geni,
latu, brama, api, apyu, dahana, pawaka, mertyu, utawaka.
agnya : pakon.
agnyana : akal,
pangerti.
aguk : anggak,
gumedhé.
agul-agul : gegedhuk,
andel-andel.
agung : gedhé,
luhur, akèh banyuné.
agop : ora kendhat, ora lowong, tanpa lèrèn.
agor : swara
gedhé semu erak;
ngagor-agori : bocah lanang swarané wiwit maleh gedhé.
agra
: pucuk, pucak.
agreng : alas
agreng : alas gedhé.
agring : gering,
lara, sakit, gerah.
agrong : jurang
agrong : jurang jero.
agru : diagru-agru
: dirusuhi, diganggu.
ahengkara : angkara,
kamurkan, srakah.
ahli : wong
kang pinter (putus) salah sijining kawruh.
aib : gaib,
winadi, ora kasat mata.
ail : kesel
anggoné cangkem.
aja : sampun,
ora kena;
aja pisan-pisan : ora kena babar pisan;
diajani : diojok-ojoki.
ajag
: asu
ajag : asu lasan;
diajagi : diselani tanduran liya, tumpang sari.
ajak
: ajak-ajak : ngajak, akon melu.
ajal : ngajal;
mati, pejah, seda, lampus, léna, antaka, ngemasi, lalis layon, gugur, palastra,
praléna, pancal donya, murud, pralaya, laya;
ajalulihan : ajal mulihan : mulih marang asalé.
ajang
: piring, wadhah sega yèn pinuju mangan;
lagi ajang-ajangan : lagi dhahar;
ajang ing perang : paprangan, payudan, pabaratan,
rananggana;
ajang ing patemon : papan ing patemon;
tunggal ajang : tunggal pegawéyan.
ajar
: sinau, gladhèn, nggegulang;
diajari : diwulang, disinaoni, diwuruki;
diajar : dipilara, dipun pisakit;
kurang ajar : murang tata clunthangan.
ajat
: kajat, kekarepan, kabutuhan.
ajer : cuwèr,
luluh, ajur ;
ajèr ulaté : sumeh, sumringah.
ajeg
: tetep ora owah, lestari;
diajegaké : digawé ajeg;
ajeg-ajegan : arep-arepan, adhep-adhepan.
aji
: rega, donga (rapal), sing bisa duwé
kaluwihan (daya);
beras seberuk ajiné pira : rega;
aji lembu sekilan : rapal sing duwe kaluwihan (daya);
diaji-aji : disuhun-suhun, dikurmati banget.
aju
: laju, enggal;
aju : ajeng, maju : majeng.
ajum
: diajum : dirimuk, diglembuk, diejum.
ajung : pembantu, rèh-rèhan, sor-soran.
ajur : mumur,
remuk, rusak babar pisan.
ajrih : wedi;
ajrih ing getih : jirih.
akal
: pikiran, nalar, reka, daya;
akal koja : pinter ngapusi;
akal bakal : cikal bakal;
akalpa : rerenggan, pasrén.
akas : pera
(tumraping sega) : cukat, trampil, trengginas (tumraping tandang gawé).
akasa : awang-awang,
langit, dirgantara, madya gantang, akasa, tawang, jumantara.
akérat : jaman
kalanggengan, loka baka, tepet suci.
akik : watu mawa warna.
aking : garing;
awaké kuru aking : kuru banget.
akil balèg
: diwasa.
akrab : krabat,
kulawarga, sanak sedulur, rumaket.
akral : kiyeng,
rosa, santosa.
akram : gumebyar, sumorot, sumunar.
aksa : akyan, nétra, nétya, soca, aksi, pandulu;
pandeleng, mripat, mata.
aksama : pangapura,
pangapunten, aksami.
ala : awon,
èlèk;
ala duluné : ora pantes dideleng liyan;
ala nganggur : timbang nganggur.
alad-alad : pacalang,
kongkonan, utusan, duta;
dialad-alad : dikandhani (diwènèhi weruh) sadurungé;
ngalad-alad : murub mubyar-mubyar.
alam
: jagat, donya, mangsa;
dialami : wis dilakoni;
alam-alaman : mangsa nalika.
alamat
: tandha bakal anané lelakon, papan
dunung;
alam akhir : jaman akhirat;
alam arwah : alamé para sukma;
alam mbok alam : wallahu alam : mung pangéran dhéwé sing
pirsa;
alam donya : jagat;
alam kabir : alam donya;
alam sahir : jaman kalanggengan.
alang
: sisih sing cedhak (kosok baliné) :
ujur;
dialangaké : didokok malang;
alangan : pambengan;
dialangi : dipunpambengi, diélékaké, dicegah;
alang-alang : kambengan, thukulan bangsané suket;
alang ujuré sawah : ambalan dawané;
alang ujuré wong tuwaku : pernahé anggoné mati.
alap
: dialap
: dipék, dijupuk, digunakaké;
alap-alap : jinis manuk sing trincing lan banter maburé;
alap-alapan : rebutan ngepèk bojo wong wadon;
pengalapan : papan angker sok-sok ana sing kalap;
alap ingalap : sedulur lanang wadon, olèh bojo sedulur
lanang lan wadon.
alas
: wana, wanadri, jenggala, sigreng;
alas gung liwang-liwung : alas gedhé banget;
alas greng : sigreng, alas gedhé lan rungkut banget.
aldaka : ancala,
arga, ardi, giri, meru, parwata, prabata, wukir, gunung.
alem : alembana;
ngalem : ngalembana : nyebutaké kabecikané.
alep : becik
(ayu, bagus) banget.
alesan : pawadan, dhasar, waton.
ali-ali : sesupé, kalpika.
alih : ngalih
: pindhah, ganti enggon;
alih lintang : ijolan enggon;
karika silih pernah : lintang alian.
alim
: anteng, jatmika, arang seneng pepadon.
alin-alin : bangun alin-alin : susah, prihatin.
aling : aling-aling
: apa-apa sing dianggo tutup (tèdhèng) supaya ora katon.
alis : imba,
rambut sakdhuwuré mripat;
alis-alis : alès, prau, baita;
ngalis-alisi galengan : gawé cengkorongan galeng.
almenak : penanggalan,
kalènder.
alod : alot,
wulet;
jenang lot : jenang dodol, jenang kang diolah glepung,
beras lan gula jawa;
rapaté alot : rapaté mlaku seret.
ama
: sarupané kang mangan lan gawé rusaking
tanduran, lelaraning tanduran.
amad : batur
;
amad dalem : juru kunci pasaréan.
amah
: aluamah, tansah kepingin mangan.
amal : amal
kadonyan : bandha, barang, darbé, panggawé becik.
aman : tentrem,
jinem, anteng, ora rusuh.
amanat : jejibahan,
ayahan, kewajiban, sing dipercaya.
amara : luput
ing pati;
amarah : kanepson, hawa nepsu;
amaranggana : waranggana, hapsari, surapsari, widadari.
amarga
: amargi, sabab, awit, jalaran, awit
déné.
amba : alang,
wiyar, sisih kang cedhak;
amba jangkahé : bisa ikhtiyar mrana mréné.
ambak
: mangambak-ambak : gilar-gilar,
gumelar, ngilak-ilak;
ambak-ambak : ambak-ambing, sanyatané, sabeneré;
ambakna : ambakné, ambaknéa, sanadyana, sandyan mangkono
ambal
: undhak-undhakan munggah kapal, rambah,
unton-unton andha;
ambal-ambalan : bola-bali, rambah-rambah;
diambali : dibaleni, dipunwangsuli.
amban
: tamban, remben, rendhet.
ambar : jasad
sing gandané wangi;
ngambar-ambar : ngganda (mambu) wangi.
ambara
: awang-awang;
ngambara : ngambali awang-awang.
ambawang : pakèl, kwèni.
ambek : watak,
watek, duwé bebudèn, duwé ambek;
ambek darma : seneng tetulung;
ambek welas : welasan;
ambek siya : wataké daksiya;
ambek sura : kendel banget;
ambekan : mlebu metuné hawa ing irung (kebuk).
ambeng : ambengan : sega sak lawuhé sing di
kondangaké;
ngambengi : ngepung lan njaga.
ambetan : duren.
ambyah : mratah,
akèh banget.
ambyar : buyar
mrana-mrana, sumebar, bubar.
ambyuk : teka
bebarengan, nempuh bebarengan.
ambyur : nyemplung
ing banyu kanthi mencolot.
ambulung : wit nipah.
ambuwaha : mendhung,
ima, himawan.
ambok : mbok
manawa, mbok menawi, mbok bilih.
ambra : ngambra-ambra
: dadi mratah, nular-nular.
ambrah : ngambrah-ambrah
: ngebaki enggon.
ambrol : jebol,
rusak, bedhah,
ambruk : rubuh
ing lemah, ora bisa nerusaké;
wit gedhang ambruk : rubuh ing lemah;
amarga kentèkan pawitan pabriké ambruk : ora bisa
nerusaké.
amé
: mépé, mém;
diamé-amé : diamèkaké, tansah diucapaké;
ngamé-amé : nglamong, dleming.
amèk : amen,
golek, luru, pados, njupuk. mundhut.
amèn : pijer,
tansah ;
amen-amen : lunga mrana-nirana goiek pegawean;
ngamen : mbebarang.
amèr
: sega arep mambu, ngemu banyu ;
diamer-amer : diarih-arih, ditanduld tembung manis.
amem
: meneng, ora sugih omong.
ames : umos,
ngember, ngemu banyu.
amik-amikan : nyamikan,
pacitan, adu wedang.
aming : naming,
mung, namung, nanging.
amis : ganda
kaya dené iwak loh.
amit : kula
nuwun, tembung kang diucapaké nalika ngrasa murang tata.
amla : kecut.
amlang : mbranang,
sumringah, sumunar, sumorot.
amlas asih : melas asih,
melas rasa, ngasih-asab, memelas.
amleng : ora
ana kabare.sepi, judheg ;
ngamleng-amleng : ngundhat-undhat, ngala-ala.
among : momong, ngemong, nunggu;
among-among : emong-emong, bancakan;
among kisma : among tani, wong tani ;
among dagang : sudagar ;
among karsa : mituruti karepe ;
among praja : pangreh nagara.
amor : campur,
tetunggaian, srawung.
amot : momot, bisa momot, sugih pangapura. : tanah
ngare.
ampah : diampah
: hawa nepsu dicandhet. : pedhut ing pegunungan.
ampak-ampak : ampak-ampakan :
dlidir wong miaku gegolongan pirang-pirang.
ampal : bangsaning
kwangwung.
ampang : entheng, empeng, ora abot, ora ampeg
tumraping tembako.
ampar : jobin,
jrambah;
amparan : dhampar palenggahan, klasa;
ngampar-ampar : bledbek nyamber-nyamber.
ampas : turahan
sakwise diperes.
ampeg : seseg (rekasa tumrap ambegan), anteb (tumrap
tembako).
ampem : rempelu, rempela.
ampeyan : suku,
sikil, pada;
garwa ampeyan : garwa ampil, garwa selir.
amping : diamping-ampingi : diayomi, dijampangi,
dipitulungi, dimemanuki;
ampingan : rampungan, aling-aling, ndhelik sakburiné
ampingan.
ampir
: diampiri : ditekani terns dijak lunga;
ampiran : papan sing diampiri;
diampirake : dikon mampir;
ampir-ampir : emper jaga satru.
amplok : ngamplok
: nemplek lan ngethapel.
amplos : diamplos : diganti.
ampo : lempung
digoreng sangan lan dipangan;
kulak ampo : mati.
ampret
: ngampret : cupet banget.
ampu : diampu-ampu
: dipeksa, diprusa, dijiwat, disawiyah.
ampuh : bisa
ngetokaké daya kang ngluwihi;
ampuhan : prahara campur udan (pedhut) ing pegunungan
ampyak : ampyak-ampyakan : kabeh disrengeni sanadyan
sing salah ora kabeh.
ampyang : panganan saka kacang dicampur gula.
amreta : luput
ing pati;
tirta amreta : banyu panguripan.
amrih : supaya,
nurih, supados, kareben.
amrik : ngganda (mambu) wangi banget.
ana : wonten,
wenten;
ana dené : wondene, ewa dene;
ana begjané ora ana daulate : arep oleh kabegjan nanging
wurung;
ana catur mungkur : ora maelu rerasané liyan;
ana dina ana upa : ora nyumelangaké anggoné goiek pangan;
ana geni ana kukus : ana jalaran thukul kedadeyan.
anak
: yoga, putra, siwi, sunu, sunar,
atmaja; tanaya, suta, weka;
anak molah bapa kepradhah : anak kajibah ing perkarané
bapaké sing wis mati;
anak pupon : anak angkat, anak pek-pekan.
anakan : sareman,
dhuwit minangka bathen dhuwit sing diutangake.
anala : anila,
agni, geni, latu, brama, mertyu, pawaka, utawaka, apyu, dahana, api.
anamung : anapi, namung, nanging.
anana : tutuk, cangkem, lisan.
ananta : tanpa
wasana, waran-warna, werna-werna, maneka warna.
ananta kusuma : kembang warna-warna.
anara wata : tanpa kendhat, ora lowong, lumintu, lumintir.
ancab : diancab
: ditrambul kanthi kuwanen;
ngancab : nyerang kanthi kuwanen.
ancak
: encek : anaman pring wangun pesagi
kanggo wadhah ambengan. (sajen), gagang tundhunan gedhang.
ancal : pancal,
kembang lumbu (tales).
ancang-ancang : tata
sakdurunge tumindak.
ancar : diancar
: dijojoh.
ancas : enering
sedya,sing dituju, sing diniyati.
ancer : pokok,
baku;
ancer-ancer : tandha-tandha kanggo panuduh, rantaman sing
arep dilakoni.
ancik
: ancik-ancik : apa-apa sing dianggo
sanggan sikil nalika ngadeg;
diancik : diambah, diliwati;. ngancik : ngambah,
ngliwati;
ancik-ancik pucuking eri : ana ing sajroning kahanan sing
nguwatiarake.
ancug : dolanan;
ancug-ancug : mlaku semu jumbul-jumbul, pring, kayu
dinggo tenger;
rebut ancug : rebut unggul.
ancur : remuk,
rempu, lim pliket kanggo ngraketake;
ngancur-ancuri : ngala-ala liyan supaya awaké diasihi;
raket pindha den ancur : raket banget.
andha
: pring (kayu) loro nganggo ambal
piranti kanggo menek;
andha jagrak : andha jagang, andha penganten, andha sing
nganggo tuwak.
andhah : diandhahi : dislondhohi, dikalahi;
diandhahke : direhake, dirimbag;
andhahan : kareh-rehan, sor-soran.,tembung sing wis owah
saka linggane;
andhan-andhan : undhak-undhakan saka kayu;
ngandhan-ngandhan : rambut sing ngombak banyu.
andhap : endhek, cendhek;
andap asor : trapsila, ora gumbedhe;
andhapan : wraha, celeng.
andhar
: ngandhar-andhar : nggladrah;
diandharake : dicritakake.
andhe
: umpama, saandhe : saumpama.
andhem : diandemi : diantebi, didhadha, diakoni.
andheng : andheng-andheng
: cuplak, plenik ireng ing kulit.
andhih
: endhih : diandhih : diendhih :
dikalahake.
andhil : timbangan
candu, tanggul sapinggire dalan, dhuwit kanggo brandhon (bathon).
andhok : manggon,
dedunung, linggih, mandhek.
andhong : kreto,
dhokar rodhané papat.
andik : sereng
banget, mencereng banget.
andika : jengandika,
ndika, panjenengan, kowe, sira, keng sira, sampeyan, panjenengan dalem.
aneh : atog,
nyleneh,
aneka warna : maneka wama,
warna-warna, mawarna.-warna.
anemer : tukang
borong gawé wewangunan.
angah : ngangah-angah : ngangsa-angsa, kunirangsang,
kumudu memangan.
angeb : ngaub,
ngeyub, ngayom.
anger : ngenteni,
leren.
angga : awak,
badan, salira, sarira;
angga-angga : kemangga.
anggada : gelang, kelat bau.
anggak : angkuh, gumedhe, anggep.
anggana : ijen,
dhewe, piyambak;
anggana raras : wong wadon ayu.
anggang : anggang-anggang : kemangga saba ing banyu;
dianggang-anggang : dicekel lirih ora di enetake.
anggas
: walang
angge : anggo
: dipunangge : dianggo;
angge-angge : orong-orong sing saba ing sawah.
anggel
: anggel-anggel : anggelan, bendungan
sing banyuné isih bisa mili ing sadhuwure.
anggep : duwe rumangsa (gagasan) awaké luwih tinimbang
liyane.
angger : saben,
waton.
angin : bayu,
braja, maruta, pawana, samirana, prahara, sindhung, liwut;
angin-angin : ngesis, nyelir, dalan angin ing omah;
oleh angin becik : oleh ungup-ungup bakal nampa kabegjan;
sawah anginan : sawah kas.
anggit
: gagasan, reka;
dianggit : direka, dironce, dirumpaka, dikarang;
anggitan : gathekan, sugih reka, karangan.
angka
: nomer, tulisan gambare cacah;
angkaning taun : cacah kang mratelakaké pitungan taun;
diangka-angka : dirantam, dirancang, diniyati.
angker
: panggonan kang ora kena diambah
jalaran ana lelembute, gampang nesu.
angkin : sabuk,
kemben.
angkle : kesel,
sayah, aras-arasen.
angklung : tetabuhan
saka bumbung direnteng.
angkup : topihing
kembang (woh) nalika isih kuncup.
angling : ngucap,
clathu, ngomong, guneman, kondho, ngendika.
anglir : lir,
kadya, kaya, ngemperi.
anglud : nututi,
ngoyak, nurut, melu.
anglo : keren
sing perangan dhuwur ora bolong kanggo wadhah areng.
anglong : saya
tambah kuru jalaran sedhih;
manglong-manglong : anguk-anguk ing cendhela.
angluh : ngangluh
: sambat, ngesah, lunkrah, nglumpruk.
anglung : manglung
: tumiyung, tumelung;
dianglungake : didhungklukaké mengarep.
anguk
: angur, aluwung;
anguk-anguk : ungak-ungak saka cendhela;
dianguk-anguki : dipapag ing dalan;
angum : adus kungkum;
angun-angun : bantheng,
andaka, galak;
angus : kukusing
diyan;
angut : methik,
ngundhuh.
angob : mangap, ngetokaké napas.
angok : banjire wis surut (suda).
angon : anggen,
ngawat-awati, ngulatake;
angon angin : angon mangsa golek wektu sing becik;
angon iriban : angon ulat, nyawang kahanan;
angon kosok : angon mangsa;
angon repo : nggathukaké surasa nalika maca;
angon swara : nilingaké lagu lan larase swara.
angrik
: ngerik, nggero, mengingeh.
angot : kumat,
bali lara maneh, bali tamindak ala maneh.
angrap : mlayui
banther, mbandhang.
angreb : katon
akèh banget.
angrob : rob,
banjir, bena.
angrok : nyerang,
nempuh, nrambul.
angrong : ngerong,
ngesong;
angrong pasanakan : ndhemeni bojoné sedulur (kanca).
angsa
: banyak, turun, wangsa;
ngangsa-angsa : murka.
angsah
: mangsah yuda, magut yuda, maju perang.
angsang : piranti
kanggo ambekan iwak, piranti saka kawat kanggo nggarang.
angsar : dayané
barang sing marakaké beja.
angseg : diangseg
: didhesek maju.
angsung : asung,
aweh, weweh, paring, caos;
angsung dhahar : sesaji marang papan pasejarahan.
angsur
: diangsuri : diempingi, diwenehi utang.
ani-ani : piranti
kanggo ngundhuhi pari.
aniaya : kaniaya,
tindak siya, daksiya, sawiyah-wiyah.
anih : lumuh.
anis : ilang,
ical, lunga, kesah, mentar
aoliya : wong
suci, wali.
aor : krasa
pait sebab kakehan udud.
aos : mentes,
akèh isine, aji, ngemu surasaning mentes.
apa : punapa,
punapi;
apa dené : apa maneh, luwih-luwih;
ora apa-apa : ora ana kekurangané (cacate).
apah
: banyu, ranu, tirta, tuban, warih, we,
toya, udaka.
apak : apang,
apan, arsa, arep, nedya, bakal, badhe, ajeng.
apek : amet,
amek, golek, luni, ngupaya, ngupadi, ngupados, ngulari;
apek-apek : apen-apen, ethok-ethok, api-api, nambong.
apen
: diapen-apeni : dilagani, direwangi, dibiyantu.
apes : ringkih,
sekeng, nandhang kacilakan;
dina apes : dina njalari cilaka;
apes-apese : sethithik-sethithike;
apesan : gampang nandang apes.
apinta
: linuwih, linangkung, pinunjul.
apit : diapit
: didampingi kiwa tengen, tothan ditandingi tikel loro;
sasi apit : sasi dulkangidah;
mangsa apit : mangsa destha karo sadha;
apitambuh : nambong, ethok-ethok ora ngerti.
apor
: krasa ora duwe kekuwatan jalaran
kesel.
apsara : jawata,
dorandara, dewa, surapsara, dewata, basu.
apsari : apsantun,
surapsari, apsekar, apsinom, widadari.
apu : enjet,
jenang gamping;
apuranta : apuranen.
apus
: tali abah-abah jaran, ora bisa gedhe
tumrap sikil, goroh.
apyun : candu
sing durung diolah.
ara-ara : palemahan
jembar lan bera.
arad : jaring;
diarad : digeret, digondhol lelembut, dipeksa nyambut
gawé.
arah : angkah,
jangka, sing dituju;
diarah : diangkah, dijangka, dituju;
diarah-arah : ditindakaké kanthi ngati-ati,
arak
: arek, arep, bakal, minuman keras;
diarak : diteraké wong akèh bebarengan;
arak-arakan : gegolongan pirang-pirang.
aran
: asma, nama, kekasih, jeneng, sesilih,
jejuluk, sesirih, peparah, sinambat ing wangi.
arang : awis;
utange arang wulu kucing : akèh banget.
ara-uru
: hera-heru, dahuru, ontran-ontran,
gegeran.
aras : diaras
: diambung, digepok, digrayang;
aras-arasen : ora duwe krekat (greget);
petungan aras kembang : gampang dikasihi bendara.
arcana : mangarcana
; ngurmati, nyembah, ngabekti.
arcapada : ngarcapada,
marcapada, jagat, donya.
arda : pangangsa-angsa,
hawa nepsu, kamurkan;
ardana : redana, yatra, arta, dhuwit;
ardaya : wardaya, kalbu, tyas, nala, manah, ati;
ardacandra : gaman, wangun, wulan tumanggal;
arda walepa : ditakoni genta takon;
arda walika : upacara pepetan naga.
areh
: godhongan santen kanil;
pengareh nganten : kancané temanten sakdurunge ditemokake.
ares
: gagang tundhunan pisang, bonggol
pisang.
argya : diargyani, pinahargya, diurmati, diaji-aji,
disuhun-suhun
arsaya : arsana, bungah, bingah, seneng, suka.
artaka : pengurus kang nyimpen dhuwit.
artati : gula,
gendhis, legi, manis, dhandhanggula.
asa : susah, sedhih, sungkawa.
asal : mula
buka, asal-usul, kawitan, sala silah, silsilah.
asana : sasana,
enggon, panggonan, gedhong.
asep : uwab,
kukus, kebul, keluk.
aseran : duren.
asmara : sengsem,
tresna;
asmaratura : kedanan, kesengsem, kepencut;
nyidra asmara; dhemeni.
asu
: sona, sregala, segawon;
sedulur asu : sedulur tunggal ibu seje bapa;
asu arebut balung : pepadon rebutan perkara sepele;
asu munggah ing papahan : ngrabeni bojoné tilas sedulur
sing wis mati;
asu belang kalung wang : wong asor nanging sugih.
asup
: mlebu, manjeng, mlebet, malbeng.
asor : nistha,
sudra, papa, kalah;
andhap asor : lembah manah.
asrah
: pasrah, teluk, nungkul, kalah;
asrah bongkokan : nungkul;
asrah jiwa raga : pasrah pati urip
asta
: tangan, asta, bau, lengen.
astana : kuburan,
pasarean.
asti : liman,
esthi, gajah, dwipangga, dwipara, dirada, dipa.
asthabasu : golongané dewa.
astralungijan : bebojoan,
sesemahan,
astungkara : mangastungkara
: memuji, dedonga.
astuti : pangestu,
mangastuti : nyembah, memuji.
atanapi : lan,
lan maneh, utawa.
atas : terang
saka, wewenang saka;
ngatas : munggah, miterang marang dhedhuwuran;
atas-atasan : rebut unggul;
atas angin : tanah tuking angin.
ati
: manah, nala, driya, penggalih, kalbu,
wardaya;
dadi ati : tansah dipikir;
satru ati : mungsuh mung ing batin;
ati bengkong oleh oncong : duwe niyat ala oleh dalan;
mambu ati : duwe pepinginan marang wong wadon (lanang);
ulat madhep ati kareb : niyat sing wis manteb;
dahwen ati open : nacad nanging arep dinelik;
ati bagya : begja banget;
ati bara : abot banget;
ati bisana : galak banget;
ati brata : utama banget;
ati durta : julig banget;
ati rodra : nggegirisi banget;
atis : adhem banget;
atisadu : lembah manah banget;
atisaya : kaluwih-luwih banget.
atma
: atmaka, nyawa, sukma.
atmaja : anak, putra, yoga, weka, tanaya, suta, sunu,
sunar.
atul : kulina
nindakake, betah mlaku, ora perdulen.
atut : atut
runtut, rukun anggoné bebrayan.
awak : badan,
angga, salira, sarira;
diawaki dhewe : ditandangi dhewe.
awang
: ngawang : ngawag : ngawur.
awalepa : kibir, centhula, kurang ajar.
awang-awang : langit,
gegana, dirgantar, akasa;
kasandhung ing rata kebentus ing awang : kena kacilakan
sing ora dinyana babar pisan.
awel-awel : ndremimil
awer-awer : apa-apa sing
kanggo tutup amrih ora wuda, tenger ora kena diambah.
awig : pinter, alus ngremit.
awun-awun : grimis wayah
sore.
B
babad : crita
lelakon sing wis klakon;
dibabadi : ditegori, diresiki;
babadan : palemahan sing wis dibabadi
babag : sababag
tandhing gedhene, tandhing umur-umurane;
babagan : perangan prau kanggo ngunggahaké lan ngudhunaké
barang, bab, prakara.
babah
: sebutané cina pranakan;
babahan : bolongan ing tembok kanggo liwat maling,
larikan sepisanan tumraping jagung sing wis dipripil;
babahan hawa sanga : talingan (2), bolongan irung (2),
mripat (2) perji, dubur, lisan.
babak
: mlecet kulite;
babak bundhas : babak bunyak, tatu babak akèh banget;
dibabak : wit diseset kulite, bolah digosok nganggo
babakan kulit wit;
babakan : pecehan klikané kulit wit, saandhegan unin
gendhing saperangan tumraping crita;
babak salu : bangsaning klabang.
babal : ucul
(metu) saka kalangan adu-adu (kunjaran), pentil gori.
babar : olah-olahan
bisa dadi akèh, wiji kang tangkar dadi akèh;
mbabar : nglairaké bayi (bayen), nuwuhake, nukulake;
babar layar : arané gendhing;
babar pisan : kabeh, banget;
mbabar pisani : ngrampungi, mrantasi.
babat
: jerohané raja kaya.
babrag : mbrabag
: jaka kanglagi nedhenge brai lan mempeng;
babragan : paga, wadhah kwali, kendhil, lsp.
babu
: biyung, ibu, wibi, rena, embok, umi :
batur wadon tukang momong.
babuk : dibabuk, digudag, dibijig, disruduk.
badhak : merak;
lar badhak : lar merak.
badhama : wadhuk,
wangkil, pecok.
badhar : badher,
kajodheran, waning, gagal.
badhawangan : bulus.
badhe : arep,
ajengbakal;
mbadhe : mbatang, methek, mbethek;
badhean : cangkriman, bethekan;
badhe-badhe : papan nemokaké penganten.
badheg : legen,
aren sing wis di bumboni (arak).
badher : iwak kali sakemper grameh.
badheg : kapok, mambu ora enak, kurang ajar, ala
banget.
badhel : mbadhel
: sego kurang tanak isih rada mentah.
badhigal : enthung
uret;
mbadigal : kurang ajar.
badhigas : pating badhigas : badhigasan, cenonongan, ora
ngerti tata.
badhik : cundrik.
badhong : rerenggan
sangisore udel tumrap sandhangan wayang wong.
badhud : wong
kang pagaweyané nglucu (ndhagel).
baé : wae,
kemawon;
ora sabaené : ora salumrahe;
baen-baen : entheng, sepele.
baga
: guwa garba, padharan, weteng;
baga retna : pawadonan.
bagas
: waras, saras;
bagas kwarasan : bagas kesarasan, waras-wiris;
bagaskara : bagaspati, pratanggapati, surya, diwangkara,
baskara, arka, radhitya, radhita, aruna, rawi
bagawan : sesebutané pendhita.
bage : sukur
bage sewu : begja banget dene;
bagean : panduman, perangan;
bagendha : sesebutané ratu
bagna
: rusak, sirna, lebur, rampung.
bagol : mbagol
: utang ngemplang;
bagolan : jamu tamba lara weteng.
bagong : panakawan anaké semar sing ragil;
basa bagongan : basa kedhaton.
baha
: benawi, jahnawi, bengawan, lepen, kali
bahak : jinise manuk wulung.
bahar : ernawa,
jaladri, jalanidhi, tasik, samodra, seganten, segara.
bahmi : agni,
geni, latu, brama, apyu, mertyu, pawaka.
baita : palwa,
prau, banawa.
bajag : begal
ing segara.
bajang : cilik, kunthet;
olehe nyambut gawebajang : wis rampung durung wayahe;
bajangkerek : arané walang.
bajing
: kewan ana klapa kanthi mangan wohé.
bajisan : jothakan,
satron, memungsuhan.
bajul : baya;
bajul bantung : wong sing seneng bedhangan;
bajul dharat : bajingan.
bajra : inten,
tumbak landhepe lima, bledheg.
baka : lana,
langgen, jinise manuk cangak;
mbaka telu : saben telu.
bakda : bubar,
sawise, sabubare, riyaya tanggal 1 syawal lan 10 besar;
baken : baku.
baki : tepak.
baku : baken, pokok, lajer
bakul : wong sing dodolan.
bakung : araning
kembang.
baksa : baksana,
bakta pangan.
bakti : bekti,
pakurmatan, setya tuhu.
bala : karosan,
kakuwatah, prajurit;
bala pecah : barang-barang sing gampang pecah;
bala srewu : aji-aji sing bisa nganaké setan akèh;
bala dhupak : mung dadi kongkonan.
balad
: gugur gunung;
baladika : pangareping prajurit.
balang
: apa-apa sing dianggo nyawat;
nututi balang wis tiba : nututi rembug sing wis kewetu;
nyawat abalang wohé : duwe pengarah, nganggo kongkonan
sanak sedulure sing diarah.
bale
: omah, pandhapa, amben;
kere mungah ing bale : wong asor didadekaké luhur;
cekel longaning bale : wong asor;
bale desa : omah duweké desa kanggo patemoning warga;
bale kambang : omah-omahan ing tengahing blumbang;
bale mangu : pengadhilan ing kepatihan;
bale omah : bale griya, omah lan pekarangan, bale
pomahan, bale pemahan.
balela : balila,
ngraman, bangkang marang prentah.
baleman : geni mawa.
balig : baleg, akil balig, dewasa.
balingan : balinguh,
berag, bungah, mempeng.
baluh : bandhul
jaring, piranti golek iwak;
mbebaluhi : ngrewangi (mbiyantu) anggoné padu,
balung
: tosan;
balung piking : wong kang sekeng;
madu balung tanpa isi : pepadon prekara sepele;
ngumpulaké balung apisah : njodhoaké bocah lanang lan
wadon sing isih kepernah sanak;
mbalung usus : kekarepan kang kendho kenceng.
balong
: mbalong : ledhok lan banyuné agung.
balowarti : baluwarti,
pager bata, beteng kraton.
bam : ebam,
untu mamah;
bam wekas : bam kang keri dhewe.
bamban : bali bamban, bali maneh, thethukulan sajenis
glagah.
bambang : satriya,
nom-nomam,
bambing : dalan miring pinggir jurang (kali).
bana : ora
ana, ora bakal ana;
bebana : penjalukan saka calon temanten putri.
bananten : bakal saka sutra.
banar : papan tenggar,
banarawa : sawah ing papan ledhok yen rendheng agung
banyune.
bancak : dibancaki : dislameti sing ngepung
bocah-bocah.
bancana : bebaya,
alangan, pekewuh.
bancang : bancang loro : rong prakara di-tindakaké
bareng.
bancar : wetuné banyu susu akèh lan banter.
bancer : blancer, jinising iwak kali.
bancik : barang sing dianggo ancik-ancik.
banda : dibanda
: ditaleni tangané loro kabeh;
bandayuda : perang ijen-yen tanpa gaman;
mbandakalani : wani nglawan;
bandana : tali, tampir, pakewuh, bencana.
bandawala : bandawala pati, perang tandhing nganti mati
salah siji.
bandawasa : karosan,
kekuwatan.
bandera : gendera.
bandrek : laku
bandrek : dhemenan karo bojoné liyan.
bandrengan : mbandreng,
terus tanpa, leren.
banjang : pathok
ing segara.
banjar : larikan,
taman;
banjar dawa : desa sing sambung karo desa liyane;
banjar pekarangan : pomahan.
banjel
: sesulih sawetara;
dibanjeli : disulihi sawetara.
banjeng
: mbanjeng : bebanjengan, larikan dawa.
banjet : pambujuk,
pangrimuk, tukan ajak-ajak.
banjut : dipanjut
: dijupuk nyawane.
bandha : kasugihan,
raja brana, bandu;
dibandhani : diwragati, dipawiti;
bandha bandhu : sugih bandha sugih sedulur;
bandha bau : mung pawitan tenaga;
bandha bea : wragat.
bandhang : kranjang wadhah bibit tebu;
banjir bandhang : banjir gedhe;
lumbung bandhang : lumbung gedhe.
bandhat : tampar gedhe kanggo mikul kranjang.
bandhawa : sanak
sedulur.
bandhil : tampar
kanggo nyawataké watu;
dibandhil : disawat nganggo bandhil;
bandhilori : arané gendhing.
bandhung : bareng, bebarengan;
sumur bandhung : sumur gedhe;
lumbung bandhung : lumbung gedhe.
bandhot : wedhus lanang;
bandhotan : arané ula
baneh : beneh,
seje.
banek : banen
: aja banek-banek : aja banen-banen, aja bribin-bribin, aja kandha-kandha.
bang : mbang
: sisih;
mbang wetan : sisih wetan;
dibangbang : dijanjeni, diiming-imingi arep diwenehi;
nyekel bang-bang pengalum-aluming praja : nanggung ala
beciké negara;
bangbangan : cakrik bathik sing nganggo warna abang.
bangah : kembang
suweg (walur).
bangen : serepan, tansah olehan, tansah beja.
banger : ambu sing ora enak kaya dené ambuné peceren.
banget : sanget;
banget-banget : kebangeten, keladuk.
bangga
: nglawan, angel ditandhingi.
banggal : banggal,
dhangkel.
bangka : mogol,
ora mentah ora mateng, mati
bangkang : mbangkang
: ora manut.
bangkat : mbangkat,
kuwat, keduga, nandangi, kuwawa.
bangkit : bisa,
bangkit, kaconggah, kuwagang.
bangke : wangke,
bathang, jisim sing ora kerumat.
bangkek : mbangkek
: cilik ing tengah;
bangkekan : madya, pamekak, tengahing awak.
bangkil : mbangkilaké
: ngentekaké dagangan.
banggal : banggal,
dhangkel, tunggakan.
banggel : mbanggel
: nggabigaké endhase karo nyathek, mangsuli madoni.
banggi : bangga,
baya;
pinten banggi : pirang bara.
bangi
: pakan pancing.
bangir : irung
mbangir : lancip lan nglingir.
bangun : tangi,
gumregah;
gagat bangun : bangun enjing, bangun esuk, esuk
umun-umun;
mbangun : yasa, gawé; ngedekaké (mligi bab omah);
mbangun ningkah : ngayaraké paningkahan;
mbangun tandha : ngowah prajanjen;
mbangun turut : nggugu pitutur;
mbangun tresno : wong bebojoan tresnané mundhak sabubare
padu;
mbangun wecana : nusuli gugat;
bangun tulak : werna ireng ana putihe sithik.
bangus : dibebangus :
diojok-ojoki, diajani ala.
bangsa : gegolonganing
manungsa kang tunggal jinis;
kabangsan : kang gegayutan karo kaanan lan wasaking
bangsa.
bangsal : omah
gedhe ing cepuri kraton.
bangsa patra : godhong
pring, araning tembang gedhe.
bangsawan : dharah luhur,
bangsi : suling.
baon : pirang-pirang
bau; sabau : 7096,5 m2.
bapa : bapak,
abu, rama, yayah, sudarmo kakung;
bapa babu : bapa biyung, rama ibu, wong tuwa sak karone;
bapa paman : sedulure lanang bapak (ibu) sing enom.
bapang
: kayu palang isi tulisan jeneng desa;
suweng bapangan : suweng kang wanguné jebebeh;
layangan bapangan : layangan kaya nganggo swiwi;
joged bapangan : joged kang nganggo tanjak bapang.
bara
: sabuk nganggo gombyok piranti kanggo
golek iwak;
pecruk tunggu bara : dipasrahi barang kesenengane.
barak
: mbarak : nyolong raja kaya;
raja kaya barakan : raja kaya
colongan.
barang : apa-apa
kang maujud;
mbebarang : mrana-mrana ngebaraké kabisané njoged
(nembang);
mbarang ngamuk : ngamuk, soroh amuk;
mbacang gawé : duwe gawé;
mbebarang wirang : ngeler wirang, mbukak wirang.
barata
: sing nurunaké pendhawa lan kurawa;
pabaratan : payudan, paprangan;
baratan : sawah kas;
tali barat : tali wuwungan diolehaké molo.
bareh
: pasangan bata sing ana selang-seling;
mbareh-mbarehi : saya nemen larane;
barehan : barakan, pantaran.
bares
: prasaja, lugu;
bares kures : blaka suta, blak kotang, prasaja apa anane
barebah : brebah,
brubah, mungset, malih enggon.
barep : mbarep, pambarep; mbajeng, pambajeng,
pambayun.
baribin : bribin, kondho-kondho, omong-omong.
barikan : slametan
bareng wong desa utawa luwih kanggo nulak pagebluk (bencana).
baring : edan, bejijagan, ora tata, kasar.
baris : tata
lelarikan;
pacak baris : siyaga ing perang;
baris pendhem : pacak baris kanthi dhedhemitan;
baris kenjer : ngatonaké anggoné pacak baris.
bare
: jenang baro-baro : jenang putih sing
tengahi didokoki jenang abang, parutan kelapa lan gulajawa.
baron : tanduran
anyar tumraping kopi.
barongan : dhapuran
pring ori, tontonan nganggo topeng macan.
barung : bareng;
gender barung : gender gedhe;
bonang barung : bonang gedhe.
basa
: mbasa : mbasan, bareng, nalikane;
paribasan : unen-unen kang ajeg panganggoné mawa teges
wantah;
bebasan : unen-unen kang ajeg panganggoné mawa teges
entar.
basahan : panganggo keprabon kulukan lan dodokan.
basanta : candra,
badra, sasadara, sitaresani, sitengsu, wulan, sasi.
basen : cowokan
nalika ngijolaké dhuwit;
dibaseni : dianaki, direnteni.
basin : banger.
basir : waskitha,
basma : basmi, kobar, kobong, besmi.
basmara : kabasmaran, kasengsem.
basmibata : kobong dadi awu, sirna.
basu : golongan
setengah dewa, cacahe wolu;
basudara : basundari, bumi;
basuki : slamet, rahayu.
baswara : sumorot,
gumebyar.
bata : banon,
lemah dicithak lan diobong;
bata bumi : pager bata ing pekarangan;
mbata sarembag : tuiisan sing wangun pesagi;
bata-bata diadu bata : nyambut gawé wragate dijupuk oleh
olehane;
mbata rubuh : rusak bebarengan, mantu anak bebarengan;
uyah batan : uyah sing cithakan.
batak
: pambatak : pangarsa, pangarep,
penggedhe.
bathang : bangke,
barang sing wis rusak;
bathang lelaku : lelungan ijen;
bathang ucap-ucap : lelungan mung wong loro;
ngundang bathang bantheng : ndadekaké priyayi wong gedhe
sing wis apes.
bathara
: sesebutané dewa;
asaca bathara : waskitha;
binathara : sesebutané ratu kang sarira dewa.
bathil
: dibathili : dikethoki cendhak-cendhak.
bathok : congkoking
klapa;
bathok bolu : bathok sing ana bolongané telu;
bathok bolu isi madu : wong asor nanging sugih kaluwihan;
tesmak bathok mata mlorok ora ndedelok : ora weruh.
bawa
: kaanan, sipat, swara;
bawa swara : tembang kanggo mbukani gendhing;
bawa dhewe : madeg dhewe;
kacakra bawa : kena pangrayangan ala;
mbawani : nguwasani, mengkoni;
bawa laksana : bala leksana, netepi apa sing dai ujare;
bawa rasa : rerembukan.
bawak
: awak-awaking pacul.
bawat : payung
sing garané dawa.
bawur : blawur,
lamur.
bebek : kewan
jinise menthok;
caping bebek : caping sing digawa saka blarak;
bebek diwuruki nglangi : tumindak kang muspra;
bebek mungsuh mliwis : wong pinter pasulayan tandhing
wong pinter.
bebel-bebel : bola-bali anggoné nuturi.
bebet : turunan
bejen : suweng
kang ditretes inten.
beji : blumbang
kang gedhe, segaran.
bedhung : dibedhung
: digodha, dirigani.
bedhar : landheping
panah.
beka : rewel.
bema : bebaya,
beka, nggegirisi;
tundha bema : nambahi bebaya.
bembreng : lejar, bingar.
beneh : beda,
aneh, geseh, seje.
bento : bodho,
cubluk.
bengkas : dibengkas
: dirampungi, disirnakake.
benggal : lelurahing
begal (kecu).
bengkek : lara
pegel, didum turah.
bengoren : lambené
lidhas kakean injet kinang.
berbudi : seneng
weweh, loma banget.
beteh : pepadon
mbelani panemuné (prakarane).
bebadra : wiwit
bebakal, babat alas, adeg sepisanan.
bebana : pepanggil,
pitukon, pamundhut, panjaluk.
bebandan : pesakitan;
bestan : dibestan : dibanda.
bebara : lunga menyang liyan kutho golek pegaweyan.
bebasan : tetembungan kang ajeg panganggone, mawa teges
entar.
bebed : nyamping, jarit sing kanggo wong lanang.
bebeg : mambeg,
mbesesek, kandheg;
wetenge bebeg : krasa sebah;
atiné bebeg : atiné susah;
dibebeg : dibendung, ditambak.
beblek
: mendhunge beblek : mendhunge nggameng,
mendhunge nggaldhul, mendhunge mentiyung.
bebles : ambles,
mbledhes, jero.
bebuden : kalakuan,
watak, wewatakan.
bebadok : pring
apus dianam arang dilambari godhong gedhang kanggo wadhah beras majemukan.
bedaringan : pedaringan,
genthong kanggo nyimpen beras.
bebudan : bumbung
carang kanggo nyerot candu.
bebudung : mbedudung,
wareg banget.
bebondi : pradondi,
sulaya, congkrah.
bedhat : ucul
saka wengku, arané gendhing.
bedhag : mbebedag
: mbeburu kewan alas, mbedhag pikat.
bedhah : suwek,
jebol, kalah perang;
kathoké bedhah : kathoké suwek;
bendungané bedhah : jebol;
bedhah bumi : dhuwit kanggo opah gawé kuburan.
bedhaya : srimpi kraton.
bedhal : mbedhal
: mberot, mlayu.
bedhama : wadhung
pecok, wangkil.
bedhami : bedhamen,
prajajen, pasarujukan.
bedhandho : mbedhandhoni
: marakaké gojag-gajek.
bedhati : pedhati,
grobak.
bedhes : kethek,
lutung, munyuk.
mbebedheg : wetenge krasa
sebah;
atiné mbebedheg : bungah sarta mongkok
bedhel : mbedhel
: methel, gampang pedhot
bedhidhig : mangsa
mbedhidhig
bedhigal : mangsa
adhem ing wektu bengi nalikané ketiga
bedhigasan : mbedhigal :
ugal-ugalan
bedhiyang : kesusu lan
gas-gasan mripate pendhirangan
bebudhag : rambut
(grajen) digawé geni kanggo api-api
becik : jinismg
ula mandi, ora gelem ngalih amarga kesed apik,sae;
beciké : prayogane;
dibeciki : digawé becik, direngkuh kelawan becik
becici
: gedhang sing wohé akèh cilik-cilik
becicing : woh
gadhung sing ana ndhuwur
becus : godag,
jegos, bisa, saged
bedho : wurung,
gagal, cabar
bedhog : dibedhog
: pitik nalika saba dicolong kanthi dicekel
bedhol : bedhol
: dicopot saka tancepan;
bedhol jangkar : mangkat lelayaran;
bedhol gendera : mangkat nglurug;
mbedhol omah : ngelih omah
begajagan : kelakuan ala tumraping wong wadon
begandringan : rerembugan,
pirembugan
begja : lelakon
kang maremaké ati;
begja kemayangan : begja banget;
begjan-begjan : adu begjan
begenggeng : mbegenggeng : wis wiwit waras, rasa katon
sugih
begebluk : pageblug
: unsum lelara
begedud : mbegedud
: wangkal, ngengkel
begita-begitu : tandange
kasar, polatané sereng jaralan muring
beguguk : mbeguguk
ngutha waton : mbangkang, ora nggugu prentah
begupon : pagupon,
kandhang dara
bekakak : kewan
(wong) dianggo tumbal (wadal);
dibekakak : dipanggan wutuhan
bekakas : abrag, piranti, grabot
bekakrah : mbekakrah
: akèh banget ora tumata
bekakrakan : babon pitik
muni petok-petok karo kiter, bingung mrana-mrené nggegoleki
beker : jaran mbeker : nyuwara weru
bekik : mbekik : nyuwara seru sarta ngeget
bekikik : pitik turunan bekisar karo kampung
bekiking : mbekikuki
: jago cilik lekas kluruk, jinis keyong nanging cilik;
mbekiking : kuru aking, kuru banget
bekisar
: pitik turunan ayam alas karo pitik
lumrah
bekuh : mbekuh : nggresah, sambat.
bekunung : mbekunung : mbregudung, wangkod; nggugu
karepe dhewe.
begkukung : kala kanggo masangi macao.
bekakrak : mbekakrak : bubrah, ala banget.
bekti : bektya, sembah bekti, pangabekti, pakurmatan.
belah : sigar;
pambelah : juru misaya inina ing segara;
belah banten : wanguné klambiné wong lanang;
belah iwa : pawadonan;
belah kedhaton : untu ngarep ing dhuwur renggang.
belang
: dlemok (blentong) putih ing kulit;
belang buntal : belang bunteng, belang buntal, warna sing
manunggal.
belik : sendhang
cilik, tuk pinggir kali.
beluk : keluk,
kebul, kukus, ama pari;
kokok beluk : arané manuk jinis guwek;
beluk ananjak : nggugu karepe dhewe;
dibeluk : diceluk, diundang, diaturi, dipuntimbali.
belo
: anak jaran.;
belo metu seton : mung melu-melu ora ngerti karepe.
bembeng : mbembeng
: gedhe gilig tur wagu.
bendana : saradan utawa watak ala tumraping jaran.
bendu : deduka, nepsu, srengen.
benjit : genjik.
bendhalungan : guneman
sing pra bener anggoné ngetrepaké unggah-ungguh.
bendhe : tetabuhan
sejinis kethuk;
bendhega : punggawa kapal;
mbendheyot : mbreyot, kabotan gawan;
bendhel : wong wadon sing juweh lan seneng padu.
bendho : bodhing, arit gedhe;
bendhayat : sanak
sedulur, brayat.
benet : lemari cilik lan cendhek.
benem : dibenem : digenem, dibakar.
bentayangan : ngalang-ngeling
amarga ngrasakaké lara, menyang ngendi wae perlu golek butuh.
bentar : mlekah, nela, sigar, bengkah.
bentel : kebak banget.
benting : sabuk angkin.
bence : manuk gemak lanang.
bencoleng : mbencoleng : ugal-ugalan.
benyunyuk : benyunyak-benyunyuk
: ora tata krama.
benggang : renggang,
pisah.
bengi : wengi,
ratri, dalu.
bengis : wengis,
ambeg siya banget
bengkayang : mbengkayang :atos, kaku banget
bengkeleng : sedina mbengkeleng : sedina muput, sedina
kepecut
benthet : rengat, jalaran dadi pecah
bengah : sapi mbengah : nyuwara seru
bengang : lara wadon
bengen : bengen-bengenan : wengen-wengenan,
dalon-dalonan
bengep : rai
katon kepu
bengkerengan : kerengan,
padu, bengkrik
bengkung : setagen amba lan dawa kanggo para ibu yen
mentas babaran
bengkowang : besusu
bengong : mlongo, katon plonga-plongo, ndlongop
beras : wos,
isining pari sakwise digiling (ditutu);
dudu berase ditempuraké : ngudokaké rembug kang dudu
mathuké ;
beras kencur : jamu kang duambi sak beras lan kencur;
beras kuning : beras sing campur kunir kanggo sarat;
beras melik : beras ireng
berdangga : pradangga,
gangsa, gamelan
berdondi : pradonggi, cecongkrahan, pasulayan
bergadag : tandur mbergadag : abang semu kuning
bergada : golonganing prajurit, pepanthaning prajurit
bergas : apik (becik) lan sigrak
berod : mberod : oncad kanthi lumayu
besalen : panggonané tukang pandhe makarya
besiyar : mlaku-mlaku ngenggar-enggar ati
besilat : kumbi
besole : araning
wit, angkup kluwih (sukun)
besono-besono : mbesono, ora,weruh tata krama
besturu : kabesturon : lena, ora prayitna, ora
mulat
bestru : araning wit lan wohé
betah : kuwat nganti suwe, krasan, ora leren-leren
betuwah : pusaka kang duwe kasekten, bituwah
bethat : ora udan sakwetara dian sajroning mangsa
rendheng
betatung : set rupané ireng
bethek : pager saka pring sigaran
bethem : isi kluwih
bethethet : sewengi bethethet : sewengi natas
bethik : arané iwak loh
blabaran : cengkorongan;
mblabar : mili mrana-mrana ;
blabar kawat : glangang adu-adu
blabur
: mblabur : mbludag, banjir, rnblabar-mblabar
bladhah : dibladhah
: dibukakaling-alinge (singgetane).
bladheg : mbladheg : terusan, ora leren.
bladher : mbladher
: kebak endhut.
bladho : kalen gedhe;
lintang bladho : lintang panjer esuk.
blaka
: waleh, kandha sabenere;
blaka suta : kandha sabenere, kandha santnane, ora
ngapusi, ora goroh.
bibis : arané
kewan sabangsané coro sabané ing banyu;
bibisan : arané thethukulan.
bibit : wiji,
winih, turunan;
bibit kawit : mula buka sal mula.
bijang : dhadha,
pundhak.
bidhar : tembo,
praucilik sakadeleging kayu.
bidhung : dibidhung
: dibedhung, digodha.
biyas : pucet dadakan merga isin (kaget).
bikut : ribut sengkut tumandang.
bilulung : pating
bilulung : padha mlayu salang tunjang.
bima : nggegirisi, medeni;
bima : werkudara, panenggak pandhawa, bratasena, bayu
putra, sena, abilawa.
binandhung : dibandhung : dirangkepi,
bintu
: biru;
bintulu : poteng biru.
bingar : katon
padhang polatane.
binggel : gelang sing manggon ing sikil.
bingleng : ngengleng, meneng amarga kedanan.
birawa : berawa,
gagah, prakosa, nggegirisi.
bisika : bisikan,
bebisik, asma, nama, aran, sesilih, peparab, kekasih, sinambat ing wangi,
jeneng.
biskucing : arané thethukulan sing godhonge yen kesenggol
mingkub.
biwada : dibiwada : diurmati, disungga-sungga,
disubya-subya.
biwara : pariwara, wara-wara, byawara.
byantara : pasowanan;
abyantara : sowan.
byapara : kalakuan,
bebuden, watak wantu.
byoma : byamantara,
akasa, awang-awang, tawang, dirgantara, gegana, wiyati, jumantara, antariksa,
cakrawala;
byuha : gelaring
baris.
byuk-byuhan : wong
akèh padha bebarengan teka.
byung-byungan : padha bebarengan mabur (lunga).
byor : abyor,
sumorot padhang.
C
cabak : manuk
saba bengi.
cabar : ora dadi,wurung, gagal.
cabuk : ampas lenga wijen.
cadhok : panduluné
ora waras.
cagak : kayu
(pring) ditrap ngadeg kanggo nyangga;
cagak elek : apa-apa sing kanggo srana supaya betah
melek;
cagak urip : srananing urip
caya
: cahya, guwayaning polatan;
dadya caya-murcaya : minangka tandhaning panuwun.
cakal bakal : wong
sing miwiti gawe desa (negara).
cakar : sikil
sakukuné tumraping sati iwen;
cakarwa : mliwis.
cakut : cukat
anggoné tumandang.
cakra : gaman
wangun kaya rodha mawa cringih-cringih;
nyakra manggilingan : gilir gumanti;
dicakra bawa : diangen-angen;
cakrak : bagus branyak;
cakrangga : bebek, kambangan;
cakranggana : mliwis, cakrawaka;
cakrawala : langit, tancebing langit;
cakrawarti : kang ngubengaké jagat;
nyakrawarti : ngratoni.
cakrik
: rupa, wanguning rupa.
cakruk : gerdu,
omah pajagan.
caksana : wicaksana,
awas, waspada.
caksu : caksuh,
mripat, paningal, mata.
caksusrawa : taksawa,
sawer, ula.
cak-cakan : carané
nindakake.
cala : cecala
: aweh weruh sadurunge;
mancala : obah, owah, malih;
mancala putra mancala putri : bisa molah-malih;
mancala warna : malih rupa;
cala beka : prakara sing ana rubedane;
cala ina : cacat mripate;
calak cangkol : nglancangi gunem;
calang : cecalang : cecawis sadurunge;
cala pita : walang angkup, sendaren;
calathu : wicanten, ngendikan, ngomong, mojar, guneman,
kandha;
cala-culu : clula-clulu;
calawadi : nyalawadi, tumindak ora beres;
calawentah : murang tata, ugal-ugalan.
calek : caket,
cedhak, cendhak.
calik : lelungan
tanpa nginep.
calita : obah, horeg, hoyag, gonjing.
caluk : kudhi, gobang;
cempaluk : pentil asem.
calung
: sikil jaran sangisore dhengkul,
tetabuhan sabangsané angklung.
camah : remeh;
dicecamah : diremehake.
caman : raup
lan kemu.
cambor : cambur,
campur.
camari : sona, segawon, srenggala, asu.
campaka : cempaka : kembang kanthil.
canang : suruh canang : suruh kuning sing enak
dipangan.
candaka : cundaka, duta, kongkonan, utusan, telik.
candra : rembula,
sasi, wulan;
dicandra : dicritakaké sarana pepindhan;
candramawa : kucing ireng endhas lan sikile putih;
candrasa : pedhang;
candra sengkala : tetenger kang winadi angkaning taun;
candra sengakala memet : candra sengakala arupa gambar.
candha : muring,
nepsu;
candha birawa : aji sing bisa ngetokaké setan sing akèh
banget.
candhak : candhaken : cekelen;
candhake : teruse;
candhakan : gathekan, gampang mangerti;
sakecandhake : sakecekele, saolehe;
candhak cekel : ngepek barang darbeké liyan pinangka
panyaur utang.
candhala : wong nistha, wong ala kalakuane;
candhala gali : kalakuan ala.
candhet : dicandhet,
digondheli, dipekak.
candhik : suruh
sacandhik : suruh saunting;
candhik ala : candhik kala : wayah sore nalika
layung katon.
canila
: kasut, selop bludru.
cancala : obah,
oyag, gonjing, kilat, thathit, ribet, rekasa;
cancalan : sangsalan;
cancalita : obah, kumelap.
canthaka : cumanthaka, umuk, kumawani.
canthang : semut
gedhe warnané ireng;
canthang balung : abdi dalem lurahing tledhek.
canthas
: bregas lan gagah.
canthek : cacuking
prau ing ngarep lan buri.
canthing : sawur, cidhuk banyu ing kolah, cidhuk cilik
nganggo cucuk digawé saka tembaga piranti kanggo mbathik.
canthuka : canthoka,
kodhok;
sasra canthoka warsa : kodhok sewu kodanan, padha ngorek,
sasmitané gendhing kodhok ngorek.
cangak : manuk
jinise blekok.
canggeh : seneng cawe-cawe (maeka, cengkiling), seneng
njejupuk.
cangkring : wit-witan mawa eri.
canguk : wong
piniji dadi mata pita ngawasi musuh.
cangungong : uniné merak.
capa : gendhewa.
capang : brengos
sing dawa nyenthang, caplang.
caparu : panginangan,
wadhah kinang.
capet-capet : rada
kelingan.
capil : caping,
tudhung.
carakea : kongkonan,
utusan, duta.
carang : pang
pring;
carang buntala : gombyok lapak jaran;
carang gantung : araning gendhingan;
carang gesing : pipis tuban, gedhang karo santen
dicampuri endhok lan gula terus didang;
carang landhep : gaman landhep;
carangan : lakon wayang sing mung karangan (anggitan);
nglincipi carang papak : tumbak cucukan, adul-adul.
caru : sajen,
kurban;
dicaru : dikorbanake.
carub
: awor, campur;
caruban : campuran;
carob wor : campur dadi siji.
carubak : crubuk
: dhapuring keris.
caruk : nyaruk
: njupuk srana nggegem saolehe ora milih;
caruk banyu : ora dipilihi, gedhe cilik padha.
car-car
: guneman mung waton muni;
car-car kaya kurang janganan : ngomong mung sasenenge
dhewe, waton muni.
catra
: payung, songsong, pangayoman.
caca : rengat,
benthet, cacad;
caca netra : cacad mripat;
caca upa : ngrenggangaké paseduluran sing raket.
cacah
: wilangan akehe samubarang;
dicacahake : dietung, diwilang;
ora kecacah : ora kapetung;
cacah jiwa : akehing wong sing dedunung sawijining negara;
cacah eri : petungantumrap iwak loh;
cacah wuwung : petungan kehing omah;
cacah pathok : petungan kehing sawah;
cacah sirah : petungan kehing wong.
cacah cucah : olehe ngunek-unekaké sak katoge.
cacak
: coba, jajal;
kalah cacak menang cacak : samubarang prakara iku arané
kudu dicoba dhisik.
cathok gawel : seneng
maoni, seneng cawe-cawe.
cathok pelas : tangkeb
pelas, jarit cupet yen kanggo tapihan.
catho-catho : kurang awas
pandulune, durung ngerti temenan.
cawar : cabar,
cebol, wurung tanpa woh.
cawe-cawe : melu ngrembuk
prekaraning liyan.
cawuh : dhumpyuk.
cebol : cendhek
dedeg piadege;
cebol nggayuh lintang : wong sing duwe panjangka prakara
sing mokal;
cebol kepalang : yen ngadeg katon cendhek yen lungguh
katon dhuwur.
cebong
: anak kodhok sing isih kaya iwak.
cedan : cacad,
dicedan : dicacad.
cedhok : serok
kanggo golek iwak;
tukang cedhok : tukang golek iwak;
cedhok-cedhok sembahe : nyembah bola-bali;
nyembah sacedhokan : nyembah mung sepisan.
cekel
: murid (baturing) pendhita.
cekli : omah
cekli : omah cilik sarta becik;
ceklen : pasugatan prasaja.
cekoh
: dhokoh lan sengkut anggoné mangan;
cekoh regoh : wis jompa lan ora bisa ngglawat.
celeng
: andhapan, wraha;
celeng goteng : celeng cilik;
celeng mogok : araning gendhing;
cedhak celeng boloten : srawung karo wong ala gampang
ketularan.
celu
: kumacelu : kacelu, kepingin banget,
kumudu-kudu.
celung : kecelung
: kembang dhadhap.
cempreing : cemprengan
: remeh, ora aji, clemen.
centhang : cawek
cilik;
dicenthangi : ditengeri tumrap tulisan;
centhangan : cathetan, pengetan;
centhang-centheng : tansah kena.
cembeng : riyaya memetri kubur pendhak april tumrap
bangsa cina;
cembengan : riyaya karamean ngarepaké giling tumrap
pabrik tebu.
cengeh
: cengeh, cenges, lombok.
cengeng : cingeng,
gembeng, cewek gambreng, gampang nangis.
ceples : jibles,
jebles, trep.
ceplukan : araning
tetuwuhan, araning manuk.
cere : ceremende : kewan jinise coro cilik.
cethek : cethek,
ora jero;
cethek budiné : ora muluk kabudene;
cethek kawruhe : ora dhuwur kawruhe.
ceblaka
: cablaka, prasaja, baris, blaka.
cekak : ora
landhung, cendhak;
cekak aos : cekak cukup : cekak akèh surasane, mentes;
cekak ambekané : ambekané ora landhung;
cekak budiné : cugetan aten, nepson;
cekake : ringkese rembug.
celuluk
: cluluk, alok, nguwuh, ngucap.
celom : celong,
aclum, (pucet) amarga mentas lara.
cemani : pitik
sing ilese ireng mulus.
cemuru : kidang.
cemoe : wedang
jae nganggo ampas.
cempuling : tumbak nganggo ganthol piranti golek iwak.
cempurit : garan
wayang saka sungu.
centhe : saron cilik;
centhe-centhe : guneme wong wadon seru.
centhula
: murang tata, kurang ajar.
cenggama : cenggami, drigama, dirgama, sangga runggi,
kuwatir, sumelang.
cengkah : duwa
dinuwa, sulaya.
cengkiling : seneng mara
tangan.
cengklung : cecengklungan
: cengklungen, ngarep-arep banget, ngantu-antu banget.
cenguk : anak
kethek.
cepon : wakul,
cething.
cerbak : ora
tampikan apa-apa dipangan;
cerbakan : wataké arepan.
cethik
: balung ngisor bangkekan, daden geni;
geni wis mati dicethikaké maneh : nyungulaké prakara sing
wis kasilep;
kecethik : konangan alane.
ciblek
: araning manuk wujude cilik.
ciblon : gawé
klagan srana ngeplaki banyu sing agung ing kali;
gendhing diciblonake : gendhinge digawé irama rangkep.
cina
: cihna, tandha, bukti;
cina : bangsa tionghwa;
cina craki : gemi banget;
cina diedoli edom : enggoné wong pinter diumuki
kepinteran;
kelebon cina gundhulan : kena ing apus;
cinarita : cinatur, kocap, dicritakake;
cinawi : rinengga ing kekembangan.
cindhe : bakal
sutra abang kekembangan;
emban cindhe ban cinadan : pilih sih.
cindhil
: anak tikus;
ditumpes sacindhile abang : ditumpes saanak turune.
cinitra
: kagagas, katulis.
cintaka : panggagas,
pangangen-angen.
cintraka : cilaka,
sangsara, susah.
citantya : cintya,
ayu, endah.
cintra : cedya,
cacad, ciri.
cincim : cincin,
kalpika, sesupe, ali-ali.
cincing : nyilakaké
tapih (bebed) munggah;
cincing-cincing teles : karepe mung sethithik wekasané
malah dadi akèh.
cingak
: ndengengek mandeng amarga gumun.
cinggunggoling : manuk sikatan.
cingkluk : njejaluk, ngemis.
cipta : gagasan,
pangangen-angen;
saciptané dadi : apa sing gagas mesthi klakon.
climut
: clemer, culika, dhemen nyolong.
clingus : isinan,
ora wani patemon.
cluluk : kandha,
ngandhakake.
clumpring : angkup ing
ros pring ing jabané ana glugute.
clunthang : araning
gendhing;
clunthangan : ugal-ugalan, kurang ajar.
cluring
: dhuku, langsep.
cluruit : tikus
berit, tikus sing ambuné apek.
craken : adon-adonané
jamu.
crema : walulang.
cripu : sandhal
nganggo japitan.
crongoh : ora
tampikan marang wong wadon.
cubung : kecubung,
thethukulan sing wohé mendemi.
cukit : sada
sing digawé pring kanggo nyulit candu;
cukit dulit : baturing maling.
cumadhong : sumadya
nampani (nindakake).
cumeri-ceri : sengit,
gething banget, ora sudi banget.
cumpen : sediyané mung sacukupe.
cuplak : lelara
kulit njendhol atos.
cucuk : cangkeming
manuk;
nyucuk ngiberaké : wis disuguh mulihe isih nggawa;
tumbak cucukan : wong kang para wadulan;
cucuk besi : manuk saba banyu, cathut gedhe.
cuwak : kakehan
ragad amarga boros nganggone.
cuwiri : careking bathikan lung-lungan ngremit.
colong : nyolong
: njupuk ora kawruhan sing duwe lan ora nembung;
bab colong jupuk : prekara nyolong;
tinggal glanggang colong playu : mlayu saka paprangan;
nyolong laku : nindakaké kanthi sesidheman.
cowong : pucet
lan kuru.
D
dadar
: didadar : diteter, dileler;
pandadaran : paneteran, paneleran;
dadar leler : ganjaran pinangka piwalesing lelabuhan.
daga
: ndaga : mbadal prentah, mbangkang lan
nglawan.
dagda : widagda, wicaksana, pinter,
daging : keklumpukaning
serat-serat ing awak;
isih kulit daging dhewe : isih sedulur dhewe;
nitipaké dagingsaerep : maratuwa masrahaké anaké wadon
marang mantune.
daha
: kobar, kabesmi, kobong.
dahwen : seneng
nyaruwe liyan.
daya : kekuatan;
daya dinayan : bantu-binantu, tulung-tinulung.
dayaka : wong
kang melasi.
dayinta : dayita, prameswari.
dalan : margi,
marga, dalanggung, gili;
dalan gawat becik disingkiri : wong sing angel sratenané
becik disingkiri;
dadi dalan suthik ngambah : wis emoh tepung maneh;
sarik dalan nyandhung watan : prakara sing angel lan
mbebayani.
dalasan
: dalah, kalian, kalih
dalem : ing
sajerone, wektu, saben, sesuluh pandarbe wong kapindho lan katelu tumraping
ratu;
abdi dalem : abdimu;
wiyosan dalem : tingalanipun, wetone;
daleman : sawah (pekarangan) kagungané ratu.
dalih : didalih
: dikira, disengguh, dinyana, diterka, didakwa.
dalu : bengi,
wengi, wis mateng banget;
kadaluwarsa : kasep, lungse, kliwat
dama
: asor, nistha, bodho;
didama-dama : diugung, diuja;
didaman : berdaman, diaji-aji banget.
damar
: dilak, diyan, lampu;
damar sela : blendoking wit.
damba : krenah,
kajuligan.
dana : paweweh;
dedana : aweh apa-apa kanggo kautaman;
didanani :diwenehi dana;
didanakaké : diwenehaké pinangka dana;
kedanan : kepotangan kabecikan;
dana bau : dedana sarana nyambut gawe tanpa pituwas;
dana driyah : nindakaké kautaman sarana dedana;
dana wira : wong kang seneng dedana;
dana krama : ngerti ing tata krama.
danar-danar : praené
wong wadon sing kunirig ngresepaké
danas : nanas.
danawa : ditya, raseksa, diyu, buta; yaksa, wil,
danuja
danu : maesa,
kebo;
danujwa : danuja, linuwih.
danurdara : satria, sekti.
danta : denta,
untu, gadhing, sareh, lirih, alon
danten : dara.
danti : gajah
dapak : yen,
manawa.
dara : manuk
bangsané dheruk lan puter, bumbung panderesan aren, bojo, prawan;
dara dasih : kelakon apa sing katon ing impen;
daraka : kukuh, tetep;
darana : drana, sabar, sentosa;
darani : bumi;
darapon : supaya.
darba : suket.
darbe : duwe,
gadhah, kagungan;
darbekmu : duwekmu;
darbeké adhi : duweké adhi
dares : manuk
saba bengi.
daridra : mlarat, kecingkrangan.
darja : sarana, pikukuh, sentosa.
darma : kewajiban,
kautaman, panggawe becik;
sadarmi : mung netepi wajib;
didarmani : diwenehi darma.
deres
: nderes, golek legen krambil kanthi
cara magas manggare nuli diwadhahi bumbung;
dewan : wong nderes.
derah : ndliya;
ndira pati : nekad namaha marang pati.
desa
: dhusun;
ndesani : kaku, ora lemes;
padesan : padhusunan, wewengkoning desa;
njajah desa milang kori : njajah menyang ngendi-endi;
desa mawa cara negara mawa tata : saben panggonan duwe
tata cara dewe-dewe.
dewa
: jawata, dewata, surapsara : roh luhur
sing nguwasani salah sawijining kodrat;
didewa-dewa : dipundhi-pundhi;
kadewan : padunungané para dewa;
kendhit minang kadang dewa : luput ing bebaya;
dewaji : nyebut marang ratu;
dewalaya : kadewan, kahyangan;
dewana : sorot, cahya, linuwih;
dewananggana; dewanggana, widadari;
dewangkara : srengenge.
dewi
: dewa wadon, widadari, sebutaning
putri.
dedaman : berdaman,
dhuit sing diemi etni jalaran wis ana tunggalan.
dedeg : dhuwuring
pawakan;
sadedeg : dhuwure padha karo dedeg wong;
ndedegi : njenengi, jagong nggoné wong duwe gawé;
dedeg pangadeg : wanguning pawakan, dedeg piadeg;
sadedeg sapangawe : dedege padha karo dedege wong lan
tangan ngacung mendhwur jejeg.
deder : garan
panah.
dedreg : rame
anggoné padu (perang).
degsura : kurang ajar, ora ngerti tata krama.
delahan : akhir tembe, akhirat.
delap : arepan,
jalukan;
delap-delape : teka dené arep (gelem).
deleg
: lajere, pokoke, bakune;
deleging atur : bakuning atur;
delegan tembako : gulungan tembako;
tembakoné didelegi : digulungi.
deles : tulen,
murni, uceng-uceng diyan.
delik : mendelik
: mentheleng;
pendelikan : penthelengan.
deling
: pring, krungu;
didelingake : ditilingake, dirungokaké temenan;
dumuling : keprungu.
demak : didemak : didekep.
demang : lurahing
bekel;
demang ngiras tangkilan : dhayoh ngiras dadi paladen.
demenakake : bocah sing ora rewel, ngiegakaké (nyenengake)
ati.
demimil : ndremimil,
tansah guneman baé.
demunung : ndremunung,
grenengan, grundelan;
dumunung : wis dunung, wis ngerti.
demuwe : dumuwe : panggarape ngati-ati.
denang : ndenangi
: ngonangi;
kadenang : konangan.
denawa : danawa, buta.
denta : danta,
dhenta, gadhing;
dentawyanjana : urut-urutané aksara jawa.
depara
: ndupara : mokal.
derana : darana,
drana, sabar.
derapon : darapon,
drapon, supaya.
derbala : sugih
nderbala : saya mundhak sugih.
dengki : drengki,
srei
derbombok : manuk
sribombok.
derdah : dredah,
congkrah, pepadon, sulaya.
dereng : adreng,
kapidereng, kadereng, banget anggoné kepingin.
derep : buruh
ngeneni pari, opahe pari bawon;
drep tinggal tumpukan : ninggalaké pagawean sing pancené
oleh opah.
derganca : sulaya, benceng panemu.
dergil : ndergil
: sregep ing gawé, sugih akal sing ngasilake.
derman : wong
wadon sing sugih anak.
dermis : ndermis,
nderwis, seneng njejaluk.
derwolo : nderwolo
: ngengkel, nggugu karepe dhewe.
derwili : nderwili
: ganti-ganti asile pepanen.
destun : sabenere,
malah, luwung, kebangeten.
dhadha : jaja;
ngilani dhadha : ngina marang liyan;
didhadha : didhadhagi, diakoni, disanggemi;
pandhadha : anak nomer telu;
suku dhadha ateken janggut : rekasa banget;
dhadha manuk : dhadha peksi, dhadha sing mungal;
dhadha walang : lingiran kikis telu cacahe.
dhadhag : wani nanggung kanthi panggah;
didhadhagi : diakoni klawan tatag.
dhadhah : bulak, papan amba adoh saka desa.
dhadhak : tlutuh
kweni;
dhadhakan : jalaraning prakara;
dhadhakan nglayoni : rembug alesan ngereni mung amrih
wurunge.
dhadhap : tetuwuhan kang bisa gedhie lumrahe kanggo
pager.
dhadhuk : gegodhongan
garing upamané rapak, damen, klaras.
dhadhung : tampar
gedhe kanggo nyancang raja kaya.
dhadhut : lemu
weweg.
dhaeng : sebutan
dharah bugis, arané prajurit kraton ngayogjakarta.
dhahat : dahat,
banget.
dhahyang : dhayang,
dhanyang.
dhaya : bedhaya,
medhek.
dhayung : welah
arupa enthong gedhe;
didhayungi : diwelahi;
dhayung oleh kedhung : oleh dalan (srana) sing prayoja
anggoné arep tumindak ala;
didhayungaké : dileremaké tumrap lemah garapan.
dhakah : gedhe
tumraping wit;
dhakah srakah : kumudu-kudu oleh akèh.
dhakon : dolanan saka kayuwangun lesungan nganggo
cluwukan kanggo wadhah kecik
dhalang : wong sing panggaweyané nglakokaké lan
nyritakaké wayang;
dhalang mangsa kuranga lakon : ora bakal kentekan
omongan;
dhalang kerubukan panggung : kandheg amarga kepedhotan
omongane.
dhamang : mangerti temenan, terang pangertene.
dhampa : lelara
kulit sing wujude mruntus.
dhampit : bocah
kembar lanang wadon.
dhamis : trep
lan rapet tumraping sesambungan (lambe).
dhama-dhini : kedhana-kedhini
: anak mung loro lanang wadon.
dhamplak : sungu
dhamplak : sungu gedhe lan dawa.
dhandhang : manuk gagak,
piranti kanggo ndhongkeli watu;
dhandhang diunekaké kontol : sing ala dikandhakaké becik.
dhandher : ketela, kaspa.
dhanu : ranu, tlaga.
dhanyang : dhemit sing
baureksa;
abu dhanyang : sanggan, piranti kanggo nyangga tembok.
dhangan : entheng, waras, penak;
dhangan ing penggalih : seneng sarta lega lila.
dhasulaya : kedhaton, daleming ratu.
dhat nyeng : ora ajeg.
dhawuk : ulesing
jaran werna abang, ireng lan putih.
dhedhak : kulit
pari sing setengah lembut.
dhedhet : erawati, guntur, gludhug.
dhehem : nyuwara kanthi mingkem nglebokaké hawa
menyang gurung.
dhedhel : dhedhel-dhuwel
: entek-entekan dhuwit lan sandhangane.
dhepe-dhepe : ngempek-empek.
dhepok : padhepokan
: padunungané pandhita;
dhedhepok : dedunung, manggon.
dherekan : kemiri.
dhekeman : kedhele.
dhengkul : jengku,
sambungané pupu lan kenapol;
atiné landhep dengkul : bodho, kethul banget;
kendhangan dhengkul : mung kari seneng-seneng;
didhengkul : disodhok nganggo dhengkul.
dhestha
: mangsa dhestha : mangsa sewelas.
dhesthar : iket.
dhesthi : piala;
guna dhesthi : sarat kanggo nggunani.
dhempel : perangané lawang sing dipasangi inep.
dhidhis : nlisir
sirah nganggo driji kanggo goiek tuma.
dhimpil : araning
sawijining kertu cina, kamar ing omah sisih kiwa.
dhihin : dhikik,
dhikin, dhisik.
dhuwet : woh-wohan
cilik-cilik rupané wungu rasané legi-legi kecut.
dhuku : woh-wohan
cilik-cilik isiné putih rasané legi.
dhudha : wong
lanang sing wis ora nduwe bojo;
dhudha bangsong : dhudha tuwa tur sugih anak;
dhudha bantas : araning jingklong;
dhudha bocah : joko sing ditinggal mati kekasihe;
dhudha kalung : dhudha sing nduwe anak wadon sing wis
bisa ngingoni;
dhudha kawuh : dhudha sing wis tuwa;
dhudha kembang : dhudha enom durung duwe anak;
dhudha calak : wong lanang sing purik.
dhugdheng : wong dhugdheng : wong kang menangan.
dhukung : dhuwung,
kadga, keris.
dhukuh : dhekah,
desa cilik;
dhukuhan : pekarangan sing ditanduri.
dhukun : tukang
nenambani, wong wadon sing nulungi wong mbayi;
kaya dhukun kurang tindhih : grenengan muring-muring.
dhukut
: suket;
dhukut kruwut : tetanduran ing pekarangan.
dhumpyuk : gebyuk
padha rupane, dhompo kapindhon ngetunge.
dhuplak : piranti kanggo nocoh kinang.
dhuwuran : kembang dhuwuran : kembang sing ditumpangaké
tukon pasar.
dibya : linuwih,
panunjul;
kadibyan : kaluwihan, kasekten.
digdaya : digjaya
: menangan, digwijaya.
digsura : degsura, ora ngerti tata. krama, kurang ajar.
dika : ndika
: andika, jengandika, panjenengan, kowe, keng slira, slirane, sampeyan;
ndikakaké : dikon, didhawuhi, diutus.
dilat
: ndilat : namakaké ilat arep
ngrasakake;
idu didilat maneh : nyeled kasaguhane.
dilem
: tetuwuhan sing godhonge mambu sedhep.
dilep : didilep,
diunthet, dislewengake.
dilir : ndilir,
dlidir.
dimen : kareben,
supaya, amrih, cikben.
dina : ri,
hari, dinten;
sadina-dina : saben dina;
dinan : etungané sadina;
ana dina ana upa : ora perlu nusahahké sing arep
dipangan.
dipa
: dwipa, obor, ratu, gajah, pulo,
dipaya.
dipara : dupara,
mokal, nglengkara.
dirga : dawa,
panjang;
masang dirgana : masang krenah;
dirgamaya : dirgasana, dhampar;
dirgantara : awang-awang;
dirganca : sulaya, geseh panemu.
dite
: ngahat.
diwangkara : diwasasri,
srengenge.
diweg : daweg,
lagi.
diwya : dibya,
linuwih, pininjul.
diya : diya-diniya
: udur-uduran rebut bener.
diyan : diyah,
lampu, dumilah, dimar, damar.
diyon : iyon,
pepadon prekara anggoné arep nandangi pegawean.
dlame : ndlame,
ndlameh, ngame, tansah guneman,
dlamong : ndlamong,
clemongan.
dlanggu : dlanggung,
dalan.
dleder : ndleder,
dlederan, mlaku karo pamer.
dleya : ndleya,
nglirwakaké wajib, sembrana, weya.
dlereng : dlereng-dlereng
: lorek-lorek;
sadlerengan : sacleretan, satleraman, sakeplasan.
dlera-dlera : plerak-plerok
ngulataké wong lanang.
dleka : kayu
(pring) malang manut ambaning amben (lincak) kanggo tumpangan galar.
dlering : janur
aren;
dluya : ndluya, banget anggoné nglirwakaké
pitutur.
dlomok : ndlomok : keladuk guneme;
ora ndlomok : temenan, ora goroh.
dlongop : kembang cubung (duren).
dodod : kampuh,
jarit dawa lan amba agemaning priyayi yen pasowanan langrebeg.
dodok : telik;
dodok acung-acung : nuduhaké papan sing arep dimalingi.
dokan
: manuk wulung.
dom : jarum,
wesi bunder lancip cilik kanggo dondom;
dom sumurup ing banyu : laku samar kayu lakuné telik.
domba : wedhus gedhe;
apen domba : apen gedhe;
didombani : diawat-awati, dipanggedeni.
dongang : kembang;
ndongong : mung meneng wae ora tumandang,
dora
: goroh;
doradasih : daradasih;
doran : garan pacul;
dorapala : panjaga lawang;
dora sembodo : kapeksa goroh kanggo nylametaké liyan;
dora cara : dura cara, goroh, gegorohan.
drajat
: pangkat, kaluhuran.
dragem : jragen,
jaran ulese abang semu ireng.
drastul : tandu.
drawa : drawaya,
ledeng, luluh, ajer;
drawana : mili, luluh, ledeng;
drawas : ndrawasi, mbebayani, mutawatiri;
drawili : drawili, drewili, tanpa kendhat;
drawina : kesugihan, kamulyan;
andrawina : suka-suka mangan enak.
drenges
: kembang suruh;
drengengesan : cengengesan.
dredah
: pepadon, udreg-udregan.
dregang : dregang-dregang
: pawakan gedhe dhuwur.
dregil : ndregil, sregep lan sugihreka kang ngolehaké
pametu.
drema : sadrema
: tumindak mung karana netepi wajib;
dreman : sugih anak.
dremba : akèh tadhahe.
drenjet : ndrenjet,
ndlejet, menyang ngedi;-endi amarga golek utangan.
drengki : meri
marang kabegjané liyan.
drestanta : tuladha,
tuladhan.
drestha : dresthi,
mata.
drigama : drigamii,
bebaya;
pasang drigama : gawe gelar samedya ngapusi.
driyah
: dana;
driyahi : ndanani, ndriyahake, ndanakake.
dringo
: empon-empon kanggo tamba.
drubiksa : bekasakan,
buta alsan.
druhaka : druwaka,
duraka.
dramas : mas.
drona : jim,
klenthing.
duduk : nduduk
: lelungan dilajo mruput esok supaya enggal tekan;
diduduk : didadak, ora diantan-antani saduunge;
kena ing duduk : kena lelara kaya udun ana ing gulu;
duduk wuluh : tembang megatruh,
duga
: dugi, kira;
nduga : ngira-ira, nyana;
keduga : keconggah, kwagang, saguh tumandang, seneng
atine;
panduga : pangira, panyana;
duga-duga : dipikir dhisik amrih apike;
duga prayoga : pangangkah amrih apike;
duga wilara : pamikir, pangira-ira, partemu;
duga rumeksa : migatekake.
dugang : didugang, ditendhang;
dugang wirowang : sekawit ngewangi wekasané dadi musuh.
duging
: anak walang.
duhita : juwita,
putri, endah.
duhkata : kasusahan.
duhkita : susah,
sedhih, sungkawa.
duk : tapasing
aren;
duk sandhing geni : wong lanang kumpul karo wong wadon
gampang tumindak ala.
duka dalem : duka sampeyan, embuh.
duka cita : susah,
sedhih, kasusahan.
dak-duk : tumbak.
dukut : suket.
duksina : kidul.
dumunang : sumeleh,
manggon, sumerep, mangerti.
dunung : panggonan,
prenah, dodok selehe prekara;
durung dunung : durung mangerti cetha;
didunungi : dipanggoni;
didunung-dunungaké : diterangaké kareben ngerti;
padunungan : panggonan;
kadunungan : dienggoni, didokoki;
dunung karas : dunung numpang, mondhok ing pomahané wong
liya.
duna dungkap : tuna dungkap, meh tekan.
dungek : endhang
baturing pendhita.
dupa : menyan;
dedupa : ngobong menyan;
padupan : papan kanggo ngobong menyan.
dupi : bareng,
nalika.
dura : adoh;
duraka : dosa mbangkang prentah;
durantara : adoh, nglengkara;
duratma : wong ala, maling, duratmaka;
duracara : doracara, goroh, apus-apus;
durhaga : cilaka, nistha;
durbala : ringkih, ora rosa;
durdah : derdah, sulaya;
durjana : wong ala, maling;
durga : angker, bebaya, pakewuh sungil;
durgana : bebaya, pakewuh;
durjan : duren;
durjasa : wirang, kawirangan;
duryat : kabegjan;
durlaba : angel;
durlaksana : laku ala, ngalamat ala;
durlaksmi : cilaka;
durma : araning tembang macapat;
durmanggala : ngalamat ala, kacilakan;
durmata : ala kelakuane, bodho;
durmeda : bodho;
durna : lajering anyaman, pangayoman;
durniti : pranatan ala, wong aia, mungsuh, satru;
dursila : maling, kawentar alane;
durwiweha : kurang ngati-ati, bodho;
durwyasana : kurang ajar.
dwaja
: tetenger, gendera.
dwapara : jaman
kang katelu.
dwara : lawang,
gapura;
dwarapala, dwarapati : panjaga lawang.
dwija : dwipati,
pendhita, guru.
dwipa : dwipaha,
dwipangga, gajah.
E
eba
: endah, becik, gajah;
ebakara : tlale,
ebar : kebar,
dikebarake, dikatonaké wong akèh.
ebat : gumun,
wedi, asih;
ngebat-ebati : ngebat-ebatake, nggumunake.
ebeg : lemeking
lapak jaran kang rinengga-rengga;
jaran ebeg : jaran kepang;
ebeg-ebegan : nganggo ebeg.
eber
: ngeber, bakulan kanthi ngedolaké
barang dagangan ora sarana kulak;
dieberaké : diedol kanthi eberan.
ebek : kebekan
: kebak, kebak gagasan, jibeg, sedhih banget.
ebor : cidhuk banyu gedhené saember digarani dawa.
ebor : wurung, gagal, jugar, ora dadi.
ebang : diebang-ebang, dijanjeni yen bisa nindakake.
ebek : diebeki, dipek, diaku.
ebuh : diebuhake, dibubuhake, dipasrahake.
ebuk : kreteg
cili ngisore dinggo dalan banyu;
diebukaké : didol kamthi rega apa kulakane.
ebrok
: panggonan;
diebroki : dijegi, dipanggoni.
ecak : diecakake,
ditindakake, ditanjakake.
ecam : diecam, disuri banyu.
edak : dak,
ambeg sewenang-wenang marang liyan;
ngedak-edakaké : ngedir-edirake;
kalah dak : kalah kuwasa;
edak edir : ambeg sawenang-wenang.
eduk : duk,
tapas aren.
edab : gumun;
ngedab-edabi : nggumunake.
edi
: adi;
edi peni : sarwa becik sarta arang anane.
edhum : eyub,
aub.
edhag : didokok ora dipayoni.
edhak : dipunnedhakaken : diudhunake.
edheng : ngedheng,
geblak ora ditutupi;
diedheng-edhengaké : dikaton-katonake, ora digawé wadi.
edheg
: dipunedheg-edhegi, digawé supaya
dheg-dhegan.
edhem : diedhemake,
disarehake, dililihake.
egak : diegak,
diina, diremehake.
egah-eguh : ngreka
murih becik (tumata).
egla : ngegla
: katon cetha, katon makna.
egla-egle : mung
disangga kepenak.
egong : diegongi,
diganepi nabuh gong, rembuge diiyani.
egrang : pring
(kayu) didokoki pancatan kanggo mlaku.
egung : diegung,
diileni banyu nganti agung;
diegung-egungaké : digunggung, dialem.
ejeg : ngejeg
: mlaku cepet jangkahe (tumrap wong mikul).
ejleg : mlaku
rikat;
ejlek eler : bola-bali mara.
ejrah : petungan,
rantaman;
diejrah : dietung-etung.
eka
: siji;
ekan : ijening cacah;
dieka-eka : dipikir-pikir sadurunge;
eka dasa : sewelas;
diekadasa : digoleki ekané lan dasane, dipikir-pikir
sadurunge;
mangeka pada : semedi kanthi mungglaké sikil.
eklas
: resik, murni, lega lila terusing
batin;
dieklasaké : dililakaké terusing ati.
eklek : ora
ngaso, tansah dikongkon mrana-mrana.
ekral : ekrar
: keterangan bab putusaning perkara;
diekrarake : diundhangake.
eksi : mata.
ekul : diekul, disepelekake, diina.
elat : dielati,
dilowongi.
eleg : dieleg-elegi : dibebeda, diiming-imingi.
elo : ukuran
dawa, lelo = 0,688 m
elok : nyebal
saka kahanan salumrahe, kaelokan : prakara kang elok, mukjijat.
elmu : elmi, ngelmi, kawruh.
eluh : luh,
banyu kang metu saka mripat;
sing dieluhaké : sing nandhang lara apa.
eluk : luk,
dieluk, digawé blengkuk ditekuk;
dielukaké : ditekukake, diarih-arih, dipripih.
elur
: cacing sing saba sawah;
dielur : dioyak, dibledig.
ema : emas.
emar : awak
lemes tanpa daya;
ngemar-emari ati : gawé rasa kuwatir.
emas : mas,
jene, rukma, rukmi, ema;
diemas-emasi : digemateni.
emba
: embane : umpamane;
memba-memba : mindha-mindha kaya;
diemba : diemper kaya, ditiru.
emban
: abdining ratu juru emong;
diemban : digendhong ana ngarep nganggo slendhang;
diemban ojong : diemban kanthi sikil dislonjorake;
diemban pekeh : bocah sing diemban sikile ngethapel awaké
sing ngemban;
ngemban dhawuh : nglantarake, nekakaké dhawuh;
embanan : gendhongan;
emban cinde emban ciladan : ora adil pangrengkuhe.
embat
: kayu gedhe glagaring kreteg;
diembat : dipenthang tumraping gedhewa, dientul-entul
tumraping pikulan, dirembug bebarengan tumraping prakara;
embatan : pikulan.
embek
: uniné wedhus, trima ngalah;
embek-embekan : gelut sing kalah muni embek lan gelute
dipungkasi.
embeng : pedhet
(anak sapi).
embeg-embeg : palemahan
jejemblegan, bladheran;
diembeg-embeg : dipilara;
diembeg-embeg rembug : diunek-unekake.
embel : rawa.
embel-embel : wuwuhan
sethithik bab keterangan;
diembel-embeli : diwuwuhi sethithik bab keterangan.
embes
: ngembes, tambas metu banyune, lemah
sing metu banyune;
embes-embesan : banyu kang ngembes, pametu kang
mirunggan.
embuh : kilap, duka dalem, ora weruh, ora terang;
diembuhi : diwangsuli embuh;
embuh-embuhan : durung karuwan.
embun : diembun, disunggi, dipundhi tumraping dhawuh;
embun-embunan : pasendhulan, lowahing balung sadhuwuring
bathuk.
emel
: donga, rapal, mantra;
diemeli : didongani;
diemel : diapusi kanthi rapal, dilapurake.
emi
: diemi-emi, dieman-eman banget, dirumat
premati.
emnon : emon-emon
: panganan kang disimpen sedhian dhayoh, kulawarga sing jompo (lara) sing perlu
dijaga kanthi premati.
emong : diemong
: diladeni lan digawé seneng atiné tumrap bocah, dianut karepe aja nganti kagol
atine;
emong-emong : emong kething, bancakan.
emeng : kemengan,
bingung atine, kewuhan, sedhih.
empan : makan,
murub, tumanduk;
potlot iki empané apik : yen kanggo nulis becik;
pancinge diempani : pancinge dipakani;
golek empan-empan : golek urub-urub;
nganggo empan papan : mbedakaké papan lan kahanan.
empen : mempen,
ora lunga-lunga saka ngomah, medekung.
empir : ngempir-empira
: weteng kang nglempreh amarga keluwen.
empu : lajering
empon-empon, wong kang ahli keris (sastra).
empol : pucuking
wit kambil;
empol pinecok : gampang banget.
emprit
: manuk cilik jinise manuk glathik;
emprit ganthil : manuk kedhasih.
emu
: embut amarga dipijet-pijet tumraping
woh-wohan.
emu : abor,
kopyor, remuk njero amarga diantemi.
enar-enir : tansah
sumelang lan kuwatir.
endah : becik
banget;
endahneya : endahane, endahpuna, saeba bakal.
endra
: ratu;
endrajala : pangapus, krenah, kajuligan;
mangendrajala : naniakaké pangapus (kajuiigan);
endralaya : indraloka, endrapada, kayangané bathara
indra;
endracapa : kluwung, gendhewané bathara indra;
endrawila : inten biru.
endhas
: sirah, mustaka;
endhas-endhasan : perangan kang ngarep dhewe;
gedhe endhase : kegedhen endhas, keladuk panjangkane;
endhas digawé sikil : nyambut gawe direwangi ngaya-aya
banget;
diulungaké endhase digontheli buntute : menehaké apa-apa
laire lila batiné owel.
endhe : kanca;
diendhe-endhe : direndhe-rendhe, disesuwe.
endhem : diendhem, didhelikake, disimpen;
endhem-endheman : Incim-inciman.
endhih : diendhih,
dikalahake, diasorake.
endhog : tigan,
antelu, antiga;
endhog sapetarangan mati siji mati kabeh : padha
patembayan nedya sabaya mati;
njagakaké endhoge siblorok : njagakaké prakara sing
durung karuwan ana;
pendhita endhog : wong kang sumuci-suci.
enu
: dalan.
entek : entek
entung, entek babar pisan.
entar : dudu
teges sing sabenere nanging silihan;
mentar : lunga.
entra
: tetenger, pratandha;
dientra-entra : digawé kaya, diwangun niru kaya;
dientrani : ditengeri, dicireni;
entran-entran : tetiron, pepethan.
entrah
: saentrah-entrahe, satingkah polahe,
kabeh kang ditindakake.
engga : saengga,
kongsi, nganti;
enggane : ing saupama.
enggak
: nglangi ngadeg.
enggar : seneng
atine;
ngenggar-enggar : nyenyeneng ati.
engkrang : carané njoged;
saengkrang-engkrange : sapari polahe,
epek
: setutan digawé saka bludru kanggo
nyangkolaké timang.
epeh : drengki,
srei, me-ren.
epok : wadhah
kinang nalika siba rata.
era-eru : dahuru, geger.
eram : gumun
banget;
ngeram-eramaké : nggumunake;
pangeram-eram : kaelokan.
erang
: tutup keyong, pepeling, pepacuh;
dierang-erang : diemeni kanthi tembung pepoyok.
erawati
: bledhek.
erek : erek-erekan,
padha mlaku nyedhak kanthi sumadya arep tarung.
erem : biru
erem : gosongkulite merga mentas diantemi.
erep : pekarangan.
ergeni : erkembang : araning inten.
ergulo : regulo,
mawar.
ernawa : segara.
ertali : ertambang, kali.
esi : diesi-esi
: dierang-erang dipoyoki.
esmu : semu,
katoné kaya.
esuk : ejing,
wayah ngareping pletheking srengenge nganti jam sanga esuk;
esuk-sore : araning kembang, jarit bathik sing separo lan
separoné bathikané ora padha.
estri
: wadu, wadon, pawestri, kenya, putri,
wedok;
diestreni : ditunggoni lan dipangestoni.
estha
: esthane, rupamané kaya, saemper kaya;
diestha : diwangun kaya, dipetha kaya.
esthi
: karep, sedya, niat, jangka, asli,
gajah.
eteran : klithikan;
bakul eteran : bakul klithikan.
etel
: atos, padhet;
atiné etel : atiné tatag sarta kendel.
etol-etol
: laku sing rekasa amarga kabotan
bokong.
ewa : katon
ora seneng marang liyan;
diewani : ora disenengi;
diewokake : digolongake;
ngewak-ewakaké : solah tingkahe njalari ewa;
dadi pangewan-ewan : dipilara kaya milara kewan;
ewadené : wondene, ewasemana, ewa semanten.
ewon : pirang-pirang
ewu.
ewuh : ewet
: lagi tumandang gawe, duwe gawe;
ewuh-pakewuh : ribet atine;
ewuh-ewuh : duwe gawe;
diewuh-ewuhi : diribeti, dialang-alangi, dingel-ngel;
ewuh aya : pakewuh banget.
entol
: dientol, ethok-ethok dlining oleh regané supaya diundhaki
panganyange
encung : terong.
enthek-enthek : lemu
kenceng;
sedina enthek : sedina muput
enthung : wujud uler arep dadi kupu, ana ing jero
klunthungan godhong gedhang
enges : nyenengake,
nyengsemake
enggih : inggih,
iya;
enggih beton : sumaur iya nanging ora ditandangi.
eri
: cringih-cringih ing wit utawa pring
ori, balung iwak loh sing lancip-lancip;
ancik-ancik pucuking eri : nyambut gawe kang tansah
ngandhut rasa kuwatir;
nglincipi eri : ngubupi wong kang lagi nesu;
ngeri gereh : tembunge nyerikake.
eru
: serik atine, panah, ukuran jembar (1
eru = 14,19 m2).
erob : agung
luber, banjir rob
erod : surud,
suda.
esur : sur,
diesur, dipeksa dikon lunga arep ganti dienggoni;
diesuri : diecuri
G
gabag : lelara
cacar, gedheg anyamané kasar;
nggabag : lungguh uyek-uyekan;
gabagen : kena lelara gabag
gabah
: las-lasaning pari;
kopi gabah : kopi sing durung dionceki;
beras gabah arang : beras sing gabahe akèh;
polahe kaya gabah diinteri : pating bilulung amarga
bingung;
gabah sinawur : jinising bathikan;
digegabah : digegasah.
gabig
: nggabig, ngobahaké endhas tumrap kebo,
sapi.
gabira : gambira,
bungah, seneng.
gabug : kopong,
ora isi, ora bisa manak;
gabug aose : nyata lan orane;
nggabugi : ngepengi, nusoni ora metu banyuné susu.
gada
: bindhi, kenthes;
digada : digebug nganggo gada;
weruh gada gitiké : weruh tandang grayange;
ngedelaké gada gitike : ngendelaké panguwasane;
gada rena : iguh pratikel.
gaduk
: tekan pangranggehe;
gaduk-gaduk tuna : rada gaduk.
gadhag : tampar gedhe, dhadhung;
nggadhag : nyolong telik sing lagi dipasang,
gadhang : nggadhang, nggegadhang, ngarep-arep bisoa
dadi;
gadhangan : calonan, palemahan sing wis digarap kari
nanduri.
gadhing : siung gajah, pring lan klapa, kembang kanthil
sadurunge mekar;
asem gumadhing : asem sing isih kuning.
gadho
: nggadho, mangan lawuh tanpa sega;
nggadho ati : tansah gawé susahing ati;
gadho-gadho : sajinis pecel;
gadhon : lawuh sing mung digadho;
klenengan gadhon : gamelané mung sing perlu;
sawah gadhon : sawah bisa ditanduri ketiga lan rendheng.
gadhu
: sawah gadhu, sawah sing banyuné
oncaran;
gadhu walikan : sawah sing bisa ditanduri mangsa rendheng
lan ketiga;
panen gadhu walikan : oleh rejeki.
gadhung : jinise uwi sing mendemi, araning pelem lan
ula;
tandur gumadhung : tandur sing ijo royo-royo;
iket gadhung mlathi : iket sing warna ijo tengahe putih,
utawa pinggire lintrik putih;
jamu gadhung crobo : jamu godhongan diuyub;
macan gadhungan : macan malihané wong;
polisi gadhungan : polisi palsu;
nggadhung : mendemi wong nganggo gadhung.
gael : digael-gael
: dikemah-kemah.
gaeng : tansah
ngalup, tansah njaluk.
gaga : pari
gaga, pari sing ditandur ora mbutuhaké banyu agung;
gaga rancah : gaga sing akèh lan cepet wohé.
gagan-gagan : tetuwuhan sing kena dipangan;
pagagan : tetuwuhan sejinis semanggi kena kanggo tamba.
gagah
: pradhah, dhadhag, sarwa keduga;
gagah prakosa : pawakan gedhe dhuwur lan sentosa;
gumagah : ambeg gagah, ngedelaké kekuwatane;
digagahi : ditanggung kanthi dhadhag;
gagah kejibah mingkuh ketempuh : kepeksa kejibah wong
mauné wis saguh.
gagak
: manuk wuluné ireng mangsa daging;
nggagak : njupuk lan mangan sajen;
uler gagak : uler cilik wuluné ireng,
gagak lincak-lincak : ngolah-ngalih panggonan.
gagana : jumantara,
awang-awang, dirgantara, tawang, akasa, madya gantang, langit, antariksa.
gagan : garan,
gantilan, tanganan;
nggagang aking : kuru aking, kuru banget
gagap
: nggegrayangi, kira-kira, capet-capet;
peteng nggagap : peteng ndhedhet;
nggagap tuna nggayuh luput : kabeh sing dijangka ora
kaleksanan;
gagap gupukan : sarwa gugup.
gagar
: gagal, wurung, cabar, ora dadi;
gagar mayang : kembar mayang kanggo jaka utawa prawan
sing mati.
gagu
: celad, cedhal.
gaib : samar,
wadi, winadi;
kawruh gaib : kawruh kang winadi;
gumaib : ambeg, umuk weruh ing gaib.
gajah
: liman, kewan sing duwe tlale lan
gadhing;
empyak gajah : empyak sing tengah;
kupu gajah : kupu sing gedhe;
semut ngadu gajah : wong cilik ngedu wong gedhe;
gajah ngidak rapah : wong sing nerjang pepacuké dhewe;
kodhok nguntal gajah : prakara sing mokal;
setan nunggang gajah : wong sing goiek kepenaké dhewe;
nggajah elar : sarwa gedhe kekarepane;
gajah ngaling : araning sumping;
gajah oya : negara astina;
gajapati : gajendra, ratuning gajah.
galak
: wani marang manungsa, doyan mangan
kewan liya;
nggegalak rapak : menangi kekarepan ala.
galap
: kliru;
nggalap menang : goiek menange dhewe;
galap gangsul : klera-kleru lan salah;
nggalap nggampar : nggunakaké jenenge liyan.
galar
: pring dicacah kanggo lambaran klasa
ing amben;
nganti kraket galar : nganti mlarat banget.
galeng
: galengan, tanggul cilik watesing
sawah;
sabuk galeng : wong sugih sawah;
ngisor galeng dhuwur galeng : patembayan nedya bebarengan
jroning bungah lan susah.
galing
: tetuwuhan rumambat;
sawung galing : upacara keprabon.
galuga
: wit sumba keling, gincu;
galuga salusur sari : wis becik diwuwuhi becik maneh;
nggaluga : abang sumringah.
gaman
: piranti kanggo nglawan, piranti kanggo
makarti.
gamana : laku,
srana, reka, budidaya.
gamar : samar,
sumelang, kuwatir.
gamben : gegamben,
gegedhug, sing pinunjul.
gambir : tetuwuhan
singgodhonge digawé gambir;
kembang gambir : kembang sing ambuné wangi;
dara gambir : dara sing ulese abang semu kuning;
opak gambir : panganan semprongan sing leter;
gambir sawit : araning gendhing;
gambira laya : peranganing segara sing jero.
gambuh : wanuh, pundhuh, kulina, kerep nindakake,
araning tembang macapat;
nggambuhi : rukun banget;
walang gambuh : walang sing lanang cilik sing wadon
gedhe;
malang nggambuhi : wong bebojoan sing lanang cilik sing
wadon gedhe.
gambul : nydhang
lan sunguné digosok-gosokaké lemah (tumraping kebo);
bantheng gambul : jenenge pacak gulu ing sawenehing
joged.
gambret : jinis kenes (lutung);
gambret singgang mrekatak ora ana sing ngeneni : prawan
kenes ora ana sing nakokake, kakehan swara ora ana nyatane.
gameng : nggameng, mendhung ireng lan peteng.
games : nggames,
tansah menangan.
gamil : nggamil,
ndremimil, tansah guneman.
gamol : nggamol,
daginge empuk lan memel.
gampang : gampil,
ora angel;
gumampang : ora dijaga pakewuhe;
nggegampang : nggampangake, nganggep gampang prekara sing
wigati;
wani ing gampang wedi ing kewuh : panjangkané ora bakal
kelakon.
gampleng : digampleng, dikampleng, diantem;
godhong gampleng : godhong kates.
gana
: gatra, maujud, anak tawon sing lagi
netes;
diganani : digatrani, diujudi;
gana gini : bandha oleh-olehané wong lanang lan wong
wadon sawise bebojoan;
bathara gana : dewa sing asirah gajah.
ganda
: ambu, ambet;
aji panggandan : aji kanggo ngambu apa-apa sing arep
digoleki;
ganda kusuma : araning tembang gedhe;
ganda pura : tetuwuhan sing godhonge kena digawé lenga;
ganda riya : araning lurik lan gendhing;
ganda rukem : damar dianggo nggegosok.
gandewa : piranti
kanggo nglepasaké panah.
gandhik : watu
diwangungilig kanggo mipis jamu;
gandhikan : kucing sing lagi jejodhoan.
gandhor : pring
sing empuk lan moprol.
gandhos : kenthos krambil, panganan sing digawé glepung
beras.
gandhowara : wanguning sumping.
ganita : wilangan,
petungan.
ganithikundha : tesbeh.
ganung : ganong, ati gori (nanas).
ganol : kembang ketela.
gantal : lintingan suruh ditaleni benang.
gantang : kerekan manuk.
gantar : genter.
gangga : kali, banyu.
ganggam : ringa-ringa, kuwatir.
gangsa : gamelan;
lidhah gansa : ilat sapi;
lambe gangsa : ilat sapi.
gangsar : enggal
katekan sing sinedya.
gangsir : jangknk
sing urip ing pekarangan;
mungkur gangsir : ora melu cawe-cawe;
digangsir : dibabah.
gaota : nggaota,
nyambut gawé, makarya.
gapit : wilah
utawa kayu sing dianggo njapit;
lading gapit : lading sing bisa ditekuk lan dijejegake;
lawang gapit : lawang nomer loro sawise lawang brajanaka;
baladewa ilang gapite : ilang kaluhurané (panguwasane);
gapit rempah : gapit wayang sing bisa diingar-inger;
gapit cempurit : gapit wayang sing digawé saka sungu.
garang
: gagah lan sarwa becik;
arep garang nanging garing : garang garing;
garangan : kewan seneng mangsa bebek;
garang gati : kemangga gedhe.
garba
: nggarba, sesambungan, nggandheng
tembung;
gua garba : weteng.
garbini
: nggarbini, meteng.
garbis : labu.
garda : pepenginan.
gardaba : kuldi.
gardaka : kurda,
pangamuk.
garis : corekan,
nggaler, wates;
nyimpang saka garising kautaman : nyimpang saka watesing
kautaman;
wis garise : takdire, pesthine;
garis tengah : garis sing ngliwating pusering cakran.
garu
: piranti tetanen wujud kayu palangan
nganggo unton-unton kanggo ngrata lemah;
mrojol selaning garu : linuwih, ora ana sing madhani;
digarokaké dilukokaké : dikon nyambut gawé abot;
kayu garu : kayu wangi sajinis cendhana.
garudha : manuk bidho gedhe;
manuk garudha : manuk titihané bethara wisnu;
garudha mungkur : wanguné pepethan ing klat bau
sandhangan wayang wong;
garudha nglayang : gelaring baris.
gedheg : ngbahaké sirah tandha ora mathuk utawa
nggumun;
sigedheg lan sianthuk : wong-wong sing padha sekongkol.
gegreg
: gogrog, rontog, badhol.
gembong : gegembong,
gegedhug, jejenggul;
macan gembong : macan lorek.
gendheng : gendhing-ginendheng, tarik-tinarik, daya
dinayan;
nggendheng geret ceneng ceweng : genti genten menehi,
tetulung
genjah
: nyimpang, sulaya;
nggenjah budi : ora antepan, ora kena dipercaya;
ngeping lara nggenjah pati : nemaha marang lara (pati).
genjong : araning gendhing.
gereng : nggereng nggenteng : ngajak njejaluk.
nggerong : nggerong, nambang mbarengi uniné gamelan;
penggerong : wong sing nembang mbarengi uniné gamelan;
gerong : arané waluh.
get
: ngeget-geti : jalari gawé kaget;
ora get-geten : ora kagetan, ora gumunan.
gethek
: prau kang digawé saka kayu utawa debog
sing ditali.
gebag : babag,
meh padha;
gebagan : grudugan.
geder
: udreg rame;
gumeder : nyuwara rame.
gedhah : kaca gedhah
: kaca sing ora nganggo rasa;
biru gedhah : biru enom.
gedhang : pisang;
kebang gedhang : araning lurik;
gedhang pupus cindhe : kamelikan, kabegjan sing mokal
kelakon;
rubuh-rubuh gedhang : mung anut grubyug ora ngerti
karepe;
gedhang ayu : gedhang raja sing apik lan isih pepak
kanggo sarat;
gedhang salirang : omah sing mung saempyok.
gelar
: nggelar, njereng, njembreng;
alané gelar dening yekti : ora mung mandhek kabar nanging
dinyatakake;
wis sagelar sapapan :wis miranti (sumadya);
kabeh sing gumelar ing bumi : kabeh sing ana ing bumi;
nggelar pangawihan : nganakaké piwulang;
gelaran : klasa;
ing pagelaran jawi : ing paseban jawi.
gelung
: ukel, tatananing rambut sing diukel.
gembala : gumbala,
jenggot.
gemblak : tukang
gawé dandahan saka kuningan, gedul cilik.
gembring : tipis lan
miniring;
tembaga gembring : tembaga blebekan tipis;
ora gembrong ora waring : miarat banget.
gempal
: cuwil gedhe;
gempal atiné : entek pangarep-arepe.
gempang : sirna, ilang, rusak.
gemplung : suwung
gemplung, suwung brung.
gempung : rusak
babar pisan;
gempung atiné : mangkel, gemes.
gemrayah : akèh banget.
gemriming : resik
gemriming, resik banget.
genah : cetha,
terang, tetela, tata;
dheweké pancen ora ngenah : kurang ajar;
wis genah wis pernah : anggoné jejodhohan wis kepeneran;
nggenahake : mrenahake, nyatakake.
gendam : japa mantra;
gendam pengasihan : japa mantra murih bisa disihi.
gendra
: rame amarga ana prekara sing gawé
kaget.
gendreh : apik sarta luwes, araning gendhing.
genje : tetuwuhan
sing gandané mendemi;
mendem genje : gendheng.
genjik : genjit,
anak celeng.
gedhewa : piranti
kanggo nglepasaké panah;
gendewa gadhing : candrané lengen sing becik;
nggedhewa pinenthang : lengen sing sikute nekuk mlebu.
gendheng : rada edan, rada bodho, budheg.
gedhila : rada
edan, kurang ajar.
gedhing : lelagoné
gamelan, tukang gawé gamelan;
pagendhingan : papané wong gawé amelan;
angin gendhing : angin ing prabalinga;
pupu gendhing : pupu menthong-enthonge.
gendhulab : gedhulak-gendhutik, mangu-mangu, rangu-rangu.
gendhung : gumendhung,
adol gendhung, umuk, sumakean.
gendhon : uret aren
(salak);
gedhon rukon : urip jejodhoan.
gendhang : kenthongan
tandha ana maling;
ora gendhang ora titir : ora wara-wara, ora
kandha-kandha.
geni
: latu, sing murub nekakaké panas lan
sorot;
geni salah : geni tanpa sangkan;
idu geni : sagunem-guneme kelakon;
ngidak geni blubukan : nrajang pakewuh tanpa weweka;
ora ana geni tanpa kukus : angger ana lelakon mesthi ana
kabare;
pati geni : nglakohi ora mangan, ora ngombe sarta ora
metu saka senthong;
geni cara : tapa mung mangan panganan mentah;
geni raga : araning bakal lurik.
gentur : magentran,
nyuwara gemludhug ambal-ambalan;
gentur tapané : banter tapane.
genthong : wadhah banyu saemper genuk;
nggenthong umos : ora bisa nyimpen wadi.
gepeng : sambel
gepeng : sambel kacang tholo.
gepok : nggepok,
nyenggol, ndemok;
gepok senggol : gandheng ceneng.
gerah : lara,
gludhug, sumuk;
gerah uyang : krasa lara panas sumer-sumer.
gerang
: wis gripis amarga lawas, wis tuwa;
gerang gaplok jambul wancu : wis tuwa banget.
germa : tukang
mbeburu kewan, lurahing palanyahan.
gerot : gumerot,
nyuwara gerot-gerot;
alas gerotan : alas sing akèh wit-witané gedhe;
udan gegerotan : udan deres kaworan angin gedhe.
geseng
: kobong, gosong amarga kobong;
geseng atiné : susah atine
getak
: swara seru ngeget;
ngetak wong angop : dhawuh sing ora nganggo antan-antan;
getak gajah : tetuwuhan godhonge kena kanggo tamba.
getap : gampang
nesu, mutungan, gampang nggragap.
getih : rah,
ludira, marus;
getih cinelung balung cinandhi : ana prakara raja pati;
ngajak taker getih : wani nandhingi perang ;
wani ing getih : kendel;
wedi ing getih : jirih;
tanah wutah getihe : tanah klarane;
ora nggetihi : ora ndayani;
getih mateng : getih ireng kenthel;
getih urip : getih sing isih cuwer katon abang sumringah;
getih putih : perangané getih sing werna putih.
gigrig
: bodhol, suda;
ora gigrig wuluné salamba : ora wedi, ora bakal mundur.
gilang
: gilap, sumorot;
gilang-gilang : gumilang, sumorot, mawa cahya.
gilap
: resik mawa sorot;
gemilap : sumorot gilap..
gilar-gilar
: katon resik padhang;
gumilar : katon resik gilar-gilar.
giling
: ngiling, nggiles supaya metu banyuné
utawa lebut;
nyakra manggilingan : gilir gumanti.
gilut
: nggilut, marsudi, mamah kanthi suwe;
digilut uler : dipangan uler.
ginda
: ndhadhah, nujeti, ngurut.
gindhala : tengara,
tandha, titir.
ginggang : renggang,
benggang, pisah sethithik;
nginggangaké : misahake, medhot;
tan kena ginggang sarambut : ora bisa pisah.
gingsir
: mingset, owah, sumingkir;
ora bakal gunungsir : ora bakal sumingkir.
girap : girap-girap,
gundam-gundam, kuyam-kuyam.
giras : kesit, ringas, ora kena dicedhaki.
giri : gunung,
redi, ardi, girilaya;
giri-giri : kesusu;
digiri-giri : diweden-wedeni, diancam;
kagiri-giri : nggegirisi, medeni;
nggirekaké : ngiring.
giris
: wedi lan miris;
girisa : arané tambang tengahan.
gisik
: pesisir.
gita : gitaya,
tembang, kidung;
gita-gita : rerikatan, gegancangan, enggal-enggal;
ginita : dianggit, dikarang;
langen gita : araning gendhing ketawang
gitik
: gebug cilik.
githok :
griwa, gulu ing buri sadhuwure cengel;
ora ngilo githoké : ora ngelingi awaké dhewe.
giwang : owah, gingsir, suweng;
gumiwang : mleset;
giwanging surga : lingsir;
kagiwang : kepencut, ketarik, kedanan;
giwangkara : diwangkara, srengenge.
gladrah
: nggaldrah, kakehan nyuwarehi tumraping
wong sesorah;
gladrahan : glasaran kanthi nandang tatu.
gidri
: gadri, emper ngarep.
gladhi : gladhen,
ajar, sinau, nglelatih;
panggladhi : pimpinan;
gladhi resik : gladhen pungkasan sing ditindakaké wiwit
lekasan nganti pungkasan.
glaeng
: ngglaeng, nggugu karepe dhewe.
glagah : thethukulan sajinis tebu nanging luwih cilik
atos ora enak, gagang kembang tebu.
glagat : sasmita (tandha) bakal anané lelakon;
tanggap ing glagat : ngerti yen bakal ana lelakon.
glana
: angluh, sedhih.
glanuk : ngglanuk,
ngglenuk, jenak banget.
glanggang : kalangan
utawa papan sing kanggo adu-adu;
tinggal glanggang colong playu : ninggalaké pegaweyan
sing durung rampung.
glarap
: glarapan, glagapan.
glathik : manuk
sajinis emprit ulese biru enom;
glathik sakurungan : wis padha nunggal karep;
ngglathik mungup : mawa cucuk abang sethithik.
glasah
: ngglasah, padha sumeleh ing lemah,
pating klemah;
ngglasah kaya babadan pacing : akehing pepati (wong
mati).
glewa
: glewa-glewa, bayi lemu waras-wiris.
gleges : kambang
tebu;
glegas-gleges : ngguyu cilik.
gledhem : gledham-gledhem, nyuwara lirih.
glendheh : lumaku
alon sakepenake.
glenik : glenik-glenik,
guneman lirih.
gleneh :
ngglaneh, nganeh-anehi.
glenes : ngglenes, lunga tanpa sabawa (pamitan).
glidhig : ngglidhig,
ora gelem meneng mung kumudu ngrerusak tumrap bocah;
diglidhigake : diburuhake;
glidhig-glidhig : gumlidhig, dalan gampang diambah.
gligen
: kayu wangun gilig piranti nenun;
wesi gligen : wesi wangun gilig
glinuk : glunak-glinuk,
lemu lan wagu
gliyak : gliyak-gliyak,
nggliyak, nyambut gawé alon nanging tumandang terus.
glundhung : ngglundhung, nggluntung, gumlindhing.
gluga : thethukulan
sing kena kanggo cet abang;
gluga salusur sari : wis becik diwuwuhi becik maneh.
giudhug : gumuludhug, nyuwara gludhug-gludhug;
kakehan gludhug kurang udan : akèh kesaguhané nanging ora
ana nyatane.
giodhog : papan kanggo ngingu tawon.
glonggong : gagange
godhong kates, tetuwuhan sajinis glagah.
gobab : goroh.
gobog : taingan,
kuping, kamo.
gogor : anak
macan.
gogos : guget,
tarung rame, perang rame.
gobyog : nggejeg,
nitir;
kenthong gobyog : kenthong titir.
gobyos : gumobyos
keringete.
godhong : ron,
taru, dhaun, inep cedhela (lawang);
dadia godhong suthi nyuwek : wis emoh sapa aruh;
lawas-lawas kawongan godhong : wong ngabdi lawas-lawas
ora kanggo;
ngandhut godhong randhu : omongané mencla-mencle.
gombong : watu gombong, watu sing kropos;
gedhe gombong : gedhe nanging ora rosa.
gonah
: ngerti (weruh) kalawan genah.
gonas-ganes : wong
wadon sing merak ati satindak-tanduke.
gondar-gondir : tansah obah.
gondhem : canthel.
gonjang : gonjang-ganjing, tansah gonjing,
nggolang-nggoling.
gondbang : taksu, telak,
gorokan;
gondhang kasih : anak loro sing ora padha pakulitané siji
putih siji ireng.
gones : wong
wadon sing merak ati lan kenes.
gonteng : rayap
sing endhase gedhe;
celeng gonteng : celeng cilik.
gong
: ngegong, nabuh gong;
ngegongi : nabuh gong pas gendhiing suwuk, ngiyani
omongané liyan;
sagongan : wiwit gendhing muni nganti tekan gong;
gong lumaku ditabuh : wong sing njaluk (kumudu-kudu)
dilakoni;
gong muni sasele : mriksa wong sing pepadon lagi wong
sing siji;
gong bonjor : bumbung nganggo sebulan kanggo ngegongi
gamelan angklung.
gopa
: gopala, panjaga, pangon.
gosa : gedhe,
nggegirisi, medeni, emas, goraya.
gorawa : ormat,
ngejeni.
goreh : ora
tentrem, ora jenjem, ora jejeg.
gosana : undhang,
pawarta.
gosita : pawarta,
rembug, gunem.
gotek : ujar,
kandha;
goteké : ujare, kandhane.
gotong
: ngotong, nggowo bebarengan wong akèh;
gotong mayit : lelungan ngambah dalan gawat mung wong
telu;
gotong royong : tumabdang gawé bebarengan wong akèh.
grabad : grabadan,
bumbon lan kabutuhan pawon.
grabah : piranti olah-olah sing digawé saka lemah.
grad : geret-geretan kanggo masang baut, isih
darahing ngaluhur.
grageh : pucuking
pang tetuwuhan mrambat;
grageh-grageh : tangan grayak-grayak arep nyenyekel.
grago : urang
cilik.
graha : garwa, lintang, bojo.
grahita : pangrahita, pangerti, panyaruwing batin.
grama : geni;
durung grama-grama : durung paja-paja.
grameh : iwak
sajinis sepat;
nggrameh : nggarameh, murang tata,
gramin
: dagangan;
gegramen : dedagangan;
grami : dagang.
grana
: irung.
grandhaka : gora
andhaka, bantheng galak.
grantang : gamelan
sajinis gambang;
sambate kaya grantang : sesambat ngaru ara terus-terusan.
grantii
: pating grantil, gumeyong gantilan kaeh
banget;
emprit gantil : manuk sajinis emprit sabané bengi.
grapyak : gapyak,
seneng aruh-aruh.
grawah : jurang
grawah, jurang jero sing ana kaline.
grawira : senopati,
lurahing prajurit.
grenda : gurinda,
watu pangasahan, kikis sisaning grenda = gaman.
greteh : ora
bosen-bosen anggoné nuturi;
digretehi : dituturi kalawan tlaten.
gregret
: grengseng kanthi gumreget arep
tumandang;
greget-greget suruh : kaya makantar-kantar arep nepsu
naging ora tegel;
nggregetaké : ajalari gregeten;
gregeten : alangkel banget;
greget saut : grengseng anggoné tumandang.
grenjak
: grenjek, grenjet, niat sing tekané
dadakan.
grenuk : pating
grenuk, padha thethenguk omong-omongan.
grengseng : gumreguting
ati arep nindakaké apa-apa.
grepak : grepok
(gropak), rut-rutaning turun kaping wolu
grigit : jamur.
grinting : arané
suket.
gringsing : araning
bathikan.
griwa : githok,
cengel.
gubah : langse,
geber kanggo aling-aling;
nggubah : ngarang, ngronce.
gubug
: omah cilik ana ing sawah kanggo
tunggu;
gubug penceng : araning lintang papat kang mangun pesagi
menceng.
gudel
: anak kebo;
kebo nusu gudel : Wong tuwa njaluk wulang marang wong
enom;
nggudel bingung : mung ela-elu baé, nikahaké temanten ora
dietungi dhisik.
gudir
: ager-ager sing wis diolah;
gudir binendho : gampang banget.
gudhe
: wit wohé saemper kedhele digawé tempe
utawa pelas.
gugur : runtuh,
jugrug, ambrol, batal;
gugur gunung : nandangi gawean bebarengan karo wong akèh
guha
: guwa.
guhya : winadi,
gaib, sinamun.
guyu : gujeng,
wetuné rasa seneng sing kewetu ing tutuk;
geguyon dadi tangisan : mauné mung sembranan dadi prekara
gedhe.
gula
: gendhis, memanis sing digawé saka
kenthelaning kilang;
ngalem legining gula : ngalem marang wong sugih (pinter);
ngemut gula krasa legi : dipasrahi ngreksa apa-apa, bareng
krasa enak banjur didhaku;
semut marani gula : golek kamelikan ;
ana gula ana semut : panggonan sing okeh rejekiné akèh
wong sing padha mara;
gula aren : gula sing digawé saka kilang aren;
gula batu : gula tebu sing digawé prongkolan;
gula drawa : gula jemek;
gula jawa : gula sing digawé saka kilang klapa;
gula geseng : gula jawa sing ropané abang ireng;
gula pasir : gula tebu sing digawé lembut;
gula klapa : gula lan krambil, warana abang lan pulih.
gulan
: bedhengan, lemah diunthuk-unthuk arep
ditanduri.
gulang : nggegulang,
ajar, nglelatih;
gulang-gulang : prajurit sing kajibah jaga;
gulang-gulung : tansah awor, tansah gulung.
gula wenthah : momong lan memuruki bocah.
guling : turu,
bantal gilig dawa, bronjong dawa diisi watu kanggo mbendung kali;
gumuling : teturon gumlundhung, gumulung mubeng.
gulung
: nglundhung-ngglundhung ing lemah;
ombak gegulungan : ombak sing katon kaya digulung;
gulung koming : gulung mawali-wali, bingung banget.
guna
: gina, paedah;
gumuna : kuminter;
nggunani : mangawe liyan sarana guna gawé;
kagunan : kapinteran, kaluwihan;
guna gawé : daya ngluwihi kodrat kanggo maeka liyan;
guna kaya : pametuné wong magawe;
gunawan : sugih kapinteran, pinter banget;
gunah : genah, wis mangerti temenan.
gundam : gundam-gundam, bengok-bengok amarga kaget
(gila).
gundhu : thethukulan
ing sawang sajinis wewehan;
gumundha lemara : umur 0 umuran pan ngarepaké gumadhang.
gundhala : gundhala
titir, kanthong titir, anting-anting.
gundhul : ora
ngingu rambut;
alas gundhul : alas sing ditegori wit-witane;
endhas gundhul dikepeti : wis kepenak dikepenakaké maneh.
gunung : redi, ardi, hancala, prahala, giri, pepunthuk
lemah sing gedhe lan dhuwur;
sri gunung : rupa sing saka kadohan apik bareng dicedhaki
ala;
kerubuhan gunung : namu kasusahan gedhe;
ketepan ngrangsang gunung : njangka prakara sing
nglengkara;
kejugrugan gunung meyan : namu kabegjan gedhe;
ngontragaké gunung : wong asor (ringkih) bisa ngalahaké
wong luhur (kuwasa);
gunung geni : gunung kang ngetokaké kukus;
gunung guntur : araning bakal lurik;
gunung sepikul : wanguning ali-ali.
gupa
: nggupa, ngupakara, ngopeni.
gupala : reca
gupala, reca panjaga gapura.
gupita : anggitan,
karangan, rumpakan.
gupta : wadi,
samar, ginupta, winadi, ginaib,
gurawalan : gugup gita
methukake.
gurda : wit
ringin.
gurdi : unceg,
bur.
guru : dwija,
wong sing mulang wurug ing pamulangan;
maguru : nggeguru, golek kawruh kasampuman;
digurokaké : disinaokaké marang guru, ditakokaké marang
wongpinter;
guru nglaras gamelan : dhasar nglaras gamelan;
guru aleman : tansah golek alem;
guru bakal : isih wujud bebakalan;
guru dadi : wis wujud dadi sandhangan utawa pangan;
guru dina : ala beciking dina;
guru lagu : dhong-dhinging swaraing pungkasaning tembang.
guru nadi : guru;
gurundala : manuk jinise manuk sriti.
gutuk
: balang, sawat;
nggutuk api lamur : mialani liyan nuti api-api ora
ngerti;
nggutuk lor kena kidul : nyempni sawenehing wong
ditibakaké wong liyane;
gutuk api : granat, bom.
guthaka : guwa,
sumur.
gutheng : ireng gutheng, ireng thuntheng, ireng banget.
guthul : celeng.
H
halep
: endah, becik.
haliman : gajah.
haliwawar : prakara.
haraka : kalung.
harana : njupuk,
nggawa.
hari : dina,
anga.
harimong : macan.
harina : kidang.
harsa : harsaya,
harsuka, bungah, seneng.
hawa nepsu : derengingati.
hawani : bumi.
her : banyu;
hergeni : inten, mirah;
hertali : hertambang, kali.
helang
: wulung.
hina : ina,
salju, mendhung.
himalaya : gunung.
I
iba
: iba-iba, saiba, bakal luwih;
iba : gajah.
ibah
: paweweh.
ibakara : ebakara,
tlale.
ibarat : pepindhan
ngemut surasa piwulang;
diibarataké : dipindhahaké kaya dene.
ibengan
: ubengan, kubeng.
iben : idu
iber : abur,
nuber, mabur;
layang iber-iber : layang kiriman;
iber-iberan : bangsané kewan sing bisa mabur,
ibing
: idep, rambut sapinggiring tlapukan;
ngibing : njogedi tledhek.
ibra : ebra,
wurung, ora dadi (tumraping prakara).
ical : ilang, musna, sirna.
icak : icek,
idak;
diicak-icak : diicek-icek, diidak-idak.
icip : icip-icip,
ngicipi, nyoba ngrasakake;
diicipi : dikedhapi, dipunkedhapi, dicoba dirasakake;
icir
: wuwu dawa, piranti kanggo golek iwak;
diicir-icir : diwetokaké saka sethitllik, diecer-ecer.
icrit : diicirit-icrit,
diincrit-incrit, diecer;-ecer.
icuk : diicuk-icuki, direrimuk supaya gelem tumindak
ala, dibekucuki.
idab : edab, gumun, eram.
idah : wangenan
sajroning satus dina tumraping wong pegatan;
durung idah : durung kliwat satus dina.
idep
: rambut sapinggiring tlapukan;
idep-idep : lawangan icir (telik).
idi
: idin, palilah saka panggedhe (wong
tuwa);
diidini : dililani, diparengake.
idu
: kecok, iben, banyuning cangkem;
idu bacin : idu wayah esuk nalikané tangi turu;
idu geni :apa sing dikandhakaké mesthi kelakon (digugu);
idu didilat maneh : nyeled tembung sing wis kawetu;
paidon : pakecohan, wadhah idu (dubang);
idhep
: rasaning ati, weruh, sumurup;
idhep-idhep : kaya dene;
midhep : mangerti;
diidhepaké : diweruhake, dimangertekake.
idhum
: edhum, aub, eyub.
iga : balung
wewilahan ragangané dhadha;
iga landhung : iga dawa nganti tekan dhadha;
iga wekas : iga cendhak sing ora tekan dhadha.
igel
: ngigel, merka, mekrokaké wulune,
njoged.
igir-igir : gegering
gunung.
igit : ngigit-igit,
nesu banget, ngincim-incim.
iguh : pratikel
carané tumindak amrih apike;
diiguhaké : ditindakaké kanthi pratikel supaya becik.
ikhtiyar
: setiyar, golek srana.
ika : kae,
punika;
ora ika-iki : ora duwe rembug sing nyulayani.
ikayat
: crita, layang crita.
ikal : diikal,
digulung kanthi diubet-ubetake;
ngikal gada : ngobat-abitaké gada;
ngikal basa : ngubed-ubedaké tembung amrih unggul anggoné
pepadon.
ikana
: akanang, ikang, ika.
iksamen : pandadaran
kapinteran;
diiksamen : didadar kapinterane.
iksu
: tebu.
ila-ila : pepacuh,
wewaler.
iladuni : ngelmu
iladuni, ilmu gaib babagan pethek (weca).
ilapat : ngalamat
bakal anané lelakon.
ilar : milar,
nyirik, nyingkiri.
ilat : lidhah;
mati ilate : ora bisa ngrasakake;
dawa ilate : seneng golek alem.
iler
: tetuwuhan sing godhonge kena kanggo
tamba.
ilmu : ngelmu, kawruh, sesurupan.
ima : hima,
imantaka, imalaya, mendhung.
imba : alis,
tetuwuhan godhonge kena kanggo tamba.
imbar : diimbar,
disumpah;
ngrebi imbar supatané : wani netepi suoatane.
imbir
: pinggir, tembing, bambing;
diimbir-imbir : disuda saka sethithik, diwet-wet.
imuk
: diimuk-imuk, dibujuk, dirimuk.
imul : ora
duwe isin dhemen njejaluk
imur : diimur,
dilelipur, direrapu, dilipur.
impi : ngimpi,
supena;
diimpi-impi : diangen-angen banget, diarep-arep banget;
diimpekaké : katon sajroning ngimpi.
impu
: diimpu, diklumpukake.
impur : sikil
sing nyekekeh, dhengkule mlebu.
ina : nistha,
cacad, wuta;
diina : diremehake, disepelekake;
ina loka : padunungané wong ala;
ina budi : bodho.
inah : wangenané
wektu;
diinahij : diwangeni wektune.
indeng
: saindenging jagat, salumahing jagat;
diindengake : dilestarekake, dilangsungake.
indung
: biyung.
indriya : driya,
ati, karep.
ingga : engga,
saengga, inggane, nganti, kongsi.
inggar : linggar
enggar.
inggita : solah
tingkah, kelakuan.
inggu : tetuwuhan
sing ngetokaké blendok kena kanggo tamba.
ingis : diingis-ingis,
diengis-engis, diiwi-iwi, dicecamah amrih nepsu;
diingisaké : dikatonake.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar